Επηρεάζει ένας πόλεμος την ψυχολογία του παγκόσμιου πληθυσμού;
Οι πολεμικές συρράξεις δεν επηρεάζουν μόνο τους άμεσα εμπλεκόμενους πληθυσμούς, αλλά έχουν και ευρύτερες ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις σε κοινότητες που μπορεί να βρίσκονται χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από τα πεδία των μαχών. Η έμμεση έκθεση στον πόλεμο μέσω των μέσων ενημέρωσης, των κοινωνικών δικτύων και των προσωπικών διασυνδέσεων στη σύγχρονη εποχή της παγκοσμιοποίησης και της άμεσης live πληροφόρησης μπορεί να έχει σημαντικές ψυχολογικές επιπτώσεις τις οποίες θα δούμε στη συνέχεια του άρθρου.
Εμπλεκόμενοι σε πόλεμο πληθυσμοί
Οι επιπτώσεις των εμπειριών που σχετίζονται με τον πόλεμο στην ψυχική υγεία των ατόμων που ζουν σε ζώνες συγκρούσεων είναι πολύ σοβαρές και έχουν μελετηθεί εκτενώς. Οξεία και Μετατραυματική διαταραχη στρες, αγχώδεις διαταραχές και κατάθλιψη αποτελούν τις κύριες ψυχικές διαταραχές που εμφανίζονται ως αναμένεται σε αυξημένα ποσοστά στους πληθυσμούς αυτούς.
Συστηματικές ανασκοπήσεις καταδεικνύουν σταθερά σημαντικά αυξημένα ποσοστά επικράτησης διαταραχών ψυχικής υγείας σε πληθυσμούς που πλήττονται από συγκρούσεις. Εξάλλου οι διαθέσιμες πληροφορίες επανειλημμένα τονίζουν ότι «σχεδόν όλοι οι άνθρωποι που πλήττονται από καταστάσεις έκτακτης ανάγκης βιώνουν ψυχολογική δυσφορία».
Ο πόλεμος είναι μια μορφή ανθρωπογενούς μαζικής καταστροφής με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Αυτό σημαίνει ότι ακόμη και όσοι δεν πληρούν πλήρη διαγνωστικά κριτήρια για μια διαταραχή εξακολουθούν να υποφέρουν και να βιώνουν σημαντική επιδείνωση της ευημερίας και της λειτουργικότητάς τους.
Πόλεμος : μη εμπλεκόμενοι πληθυσμοί
Ακόμη και οι άνθρωποι σε χώρες που δεν επηρεάζονται από στρατιωτικές συγκρούσεις αισθάνονται κάποιου βαθμού άγχος που σχετίζεται με αυτές. “Ο αντίκτυπος της σύγκρουσης στην ψυχική υγεία είναι σαν ακτινοβολία. Κανένα σύνορο ή απόσταση δεν μπορεί να προστατεύσει από τη “μόλυνση του πολέμου” και το άγχος, την αβεβαιότητα και τις φοβίες που προκαλεί. Αν πέσουν βόμβες οπουδήποτε στον κόσμο, κανείς δεν αισθάνεται ασφαλής” (πηγή εδώ).
Εγγύτητα στις πολεμικές συρράξεις
Η γεωγραφική εγγύτητα σε ζώνες σύγκρουσης αυξάνει τον κίνδυνο επιβάρυνσης της ψυχικής υγείας. Μια μελέτη για την ένοπλη σύγκρουση Ρωσίας-Ουκρανίας που διερεύνησε τον ρόλο της εγγύτητας, επισημαίνει ότι τόσο η φυσική εγγύτητα στον πόλεμο όσο και η ψυχολογική εγγύτητα (η κεντρικότητα του γεγονότος, ή πόσο κεντρικό είναι ένα γεγονός στην ταυτότητα και την ιστορία ζωής ενός ατόμου) αποτελεί προβλεπτικό παράγοντα για την εμφάνιση συμπτωμάτων μετατραυματικού στρες (PTSD).
Η επίδραση της φυσικής απόστασης δεν είναι ομοιόμορφη, αλλά ποικίλλει ανάλογα με τις πεποιθήσεις, τη συναισθηματική επένδυση των ατόμων και τη σύνδεση της ταυτότητάς τους με την εκάστοτε πολεμική σύγκρουση. Συνεπώς, άτομα που βρίσκονται μακριά μπορεί να βιώσουν σοβαρά συμπτώματα συγκρίσιμα με εκείνα που βρίσκονται σε πιο κοντινή απόσταση.
Η γεωγραφική εγγύτητα και οι ιστορικές σχέσεις της Ελλάδας με τη Μέση Ανατολή ενδεχομένως καθιστούν ευάλωτο τον ελληνικό πληθυσμό σε έμμεσες ψυχολογικές επιπτώσεις που αφορούν τόσο την αυξημένη ανασφάλεια, όσο και την ιδεολογική-κοινωνικοπολιτική τοποθέτηση απέναντι στη στάση της χώρας σε σχέση με τον πόλεμο. Βέβαια τέτοιες έρευνες δεν έχουν διεξαχθεί μέχρι πρότινως..
Πόλεμος κοινωνικά δίκτυα και ΜΜΕ
Η συνεχής έκθεση σε πολεμικές εικόνες και αναφορές μέσω των μέσων ενημέρωσης μπορεί να οδηγήσει σε φαινόμενα έμμεσης τραυματοποίησης (vicarious trauma) ακόμη και σε άτομα που δεν έχουν άμεση επαφή με τα γεγονότα.
Τα κοινωνικά δίκτυα έχουν ενισχύσει τη δυνατότητα άμεσης πρόσβασης σε πληροφορίες από πολεμικές ζώνες, δημιουργώντας ένα περιβάλλον συνεχούς ενημέρωσης που μπορεί να είναι ψυχολογικά επιβαρυντικό. Η έκθεση σε γραφικό περιεχόμενο, βίντεο και φωτογραφίες από πολεμικές συρράξεις μέσω αυτών των πλατφορμών μπορεί να προκαλέσει συναισθηματική δυσφορία, αίσθημα αβοηθησίας και διαταραχές ύπνου σε χρήστες που βρίσκονται σε ασφαλή γεωγραφικά σημεία.
Οι παγκόσμιες συγκρούσεις εμπεριέχουν έντονο πολιτικό και ιδεολογικό περιεχόμενο οδηγώντας ενίοτε σε ρητορική μίσους και σε άμεσες κοινοτικές ή/και διαπροσωπικές συγκρούσεις, οι οποίες επίσης επηρεάζουν ψυχική υγεία και ψυχολογία.
Επιπτώσεις σε ευάλωτες ομάδες
Ορισμένες ομάδες του πληθυσμού εμφανίζουν μεγαλύτερη ευαισθησία στις έμμεσες ψυχολογικές επιπτώσεις των πολέμων. Τα παιδιά και οι έφηβοι, οι άνθρωποι με προϋπάρχουσες ψυχικές διαταραχές, καθώς και άτομα με προσωπικό ιστορικό τραύματος παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης ψυχολογικών συμπτωμάτων. Επιπλέον, κοινότητες με εθνικές ή θρησκευτικές διασυνδέσεις με τις πληγείσες περιοχές μπορεί να βιώσουν ακόμη πιο έντονο συναισθηματικό φορτίο και στρες.
Συλλογική τραυματική εμπειρία
Οι πόλεμοι μπορούν να δημιουργήσουν συλλογικές τραυματικές εμπειρίες που ξεπερνούν τα γεωγραφικά όρια, ιδιαίτερα όταν αφορούν σε γεγονότα μεγάλης κλίμακας ή όταν αναμεταδίδονται εκτενώς από τα μέσα ενημέρωσης. Αυτό το φαινόμενο μπορεί να οδηγήσει σε αίσθημα κοινής ευαλωτότητας και αβεβαιότητας για το μέλλον, επηρεάζοντας τη συλλογική ψυχική υγεία ακόμη και σε κοινότητες που δεν απειλούνται άμεσα.
Συναισθηματική αποστασιοποίηση
Ως μηχανισμό άμυνας, πολλά άτομα αναπτύσσουν συναισθηματική αποστασιοποίηση από τα γεγονότα, η οποία μπορεί να επεκταθεί και σε άλλες πτυχές της ζωής τους, επηρεάζοντας τις διαπροσωπικές σχέσεις και την ψυχοκοινωνική λειτουργικότητα.
Οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις
Οι έμμεσες οικονομικές συνέπειες των πολέμων, όπως η αύξηση των τιμών των καυσίμων και τροφίμων, η αστάθεια στις αγορές και η μετανάστευση, μπορούν να δημιουργήσουν πρόσθετο στρες σε απομακρυσμένους πληθυσμούς. Αυτές οι πιέσεις, σε συνδυασμό με την αβεβαιότητα για τις παγκόσμιες εξελίξεις, μπορούν να οδηγήσουν σε αυξημένα επίπεδα άγχους και ανησυχίας για την προσωπική και οικογενειακή ασφάλεια και ευημερία.
Συμπεράσματα και συστάσεις
Αρκετοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο μπορεί να διαπιστώνουν αύξηση δυσφορίας και άγχους ακόμη και επιδείνωση της ψυχικής τους υγείας σε περιόδους παγκόσμιων συγκρούσεων. Τα παγκόσμια γεγονότα μπορεί να πυροδοτούν αίσθηση αβεβαιότητας και αβοηθητότητας καθώς μοιάζουν πλήρως εκτός του ελέγχου μας.
Ο πόλεμος έχει έμμεσες ψυχολογικές επιπτώσεις η αντιμετώπιση των οποίων απαιτεί πολυεπίπεδες προσεγγίσεις. Απαιτεί μια ολιστική, συντονισμένη και μακροπρόθεσμη προσέγγιση που να αναγνωρίζει την πολυπλοκότητα των επιπτώσεων και την ανάγκη για προσαρμοσμένες, τεκμηριωμένες παρεμβάσεις.
Μιλάμε για :
- Αντιμετώπιση των Πολλαπλών Στρεσογόνων Παραγόντων
- Ενίσχυση της Έρευνας και της Τεκμηρίωσης
- Εστίαση σε Ευάλωτους Πληθυσμούς
- Eνίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας
- Υποστηρικτικά δίκτυα
- Πολιτισμικά Ευαίσθητες και Τοπικά Προσαρμοσμένες Προσεγγίσεις
- Πολιτική Δράση και Διεθνής Συνεργασία
Είναι όμως πραγματικό εφικτό να εφαρμοστούν τα ενδεικνυόμενα μέτρα στις σημερινές συνθήκες όχι μόνο τις γεωπολιτικές, αλλά και του επιπέδου συμμετοχής των ίδιων των λαών στη λήψη αποφάσεων που τους αφορούν; Ας προβληματιστούμε έντονα.
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος