Υπερκόπωση : συμπτώματα και αντιμετώπιση

Στη σύγχρονη κοινωνία, η έννοια της υπερκόπωσης έχει γίνει κοινή συζήτηση, ιδιαίτερα όταν οι ρυθμοί ζωής συνεχώς αυξάνονται. Με τον συνεχώς αυξανόμενο φόρτο εργασίας και τις απαιτήσεις της καθημερινότητας, πολλοί άνθρωποι αισθάνονται εξαντλημένοι, χωρίς τη διάθεση και την ενέργεια να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους. Πολλοί δυσκολεύονται ακόμη και να σηκωθούν από το κρεβάτι το πρωί, νιώθοντας ότι η κάθε μέρα ξεκινάει με μια μάχη. Η συνεχιζόμενη εμφάνιση των παραπάνω μπορεί πολύ πιθανά να υποδηλώνει υπερκόπωση.

Αυτή η κατάσταση επηρεάζει τόσο τη σωματική όσο και την ψυχική ευημερία, οδηγώντας σε σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία. Προκαλεί εξουθένωση, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο όπου η παραγωγικότητα μειώνεται και το αίσθημα αναποτελεσματικότητας αυξάνεται. Πολλοί έχουμε νιώσει «στα όρια μας», αλλά η πραγματική υπερκόπωση ξεπερνά την απλή κούραση, διαταράσσοντας τη φυσιολογική λειτουργία του σώματος και του μυαλού, με επικίνδυνα αποτελέσματα αν δεν αντιμετωπιστεί.

• Συνεχής αίσθηση κόπωσης, ακόμα και μετά από ξεκούραση
• Δυσκολία συγκέντρωσης: Μπορεί να παρατηρήσετε δυσκολίες στην ολοκλήρωση απλών εργασιών ή πτώση στην απόδοση της εργασίας.
• Αλλαγές στη διάθεση: Η υπερκόπωση συχνά συνδέεται με ευερεθιστότητα, άγχος και χαμηλή διάθεση.
• Αίσθημα αναποτελεσματικότητας και μειωμένη αυτοπεποίθηση
• Πονοκέφαλοι ή μυϊκοί πόνοι: Το σώμα αντιδρά στο στρες με σωματικά συμπτώματα, όπως πονοκέφαλοι ή ένταση στους μύες.
• Διαταραχές ύπνου, όπως αϋπνία ή ανεπαρκής ύπνος
• Αύξηση ή απώλεια βάρους: Ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να τείνουν να τρώνε περισσότερο ή λιγότερο ως αντίδραση στο στρες.
• Συχνά κρυολογήματα ή άλλες λοιμώξεις λόγω εξασθενημένου ανοσοποιητικού

Μια βασική αιτία της υπερκόπωσης είναι ο υπερβολικός φόρτος εργασίας και οι αυξημένες ευθύνες χωρίς επαρκή χρόνο ξεκούρασης και αναζωογόνησης. Ωστόσο, η υπερεργασία δεν είναι ο μόνη που συμβάλλει στην υπερκόπωση. Εργαζόμενοι που νιώθουν απογοήτευση από τη δουλειά τους, όταν οι επαγγελματικές προσδοκίες τους δεν ικανοποιούνται ή όταν οι ευκαιρίες εξέλιξης είναι περιορισμένες, είναι πιο επιρρεπείς σε αυτήν την κατάσταση (Maslach & Leiter, 2016).

Επιπλέον, η έλλειψη ελέγχου στο εργασιακό περιβάλλον μπορεί να επιδεινώσει την κατάσταση. Όταν οι εργαζόμενοι δεν έχουν την ελευθερία να καθορίσουν τον τρόπο με τον οποίο κατανέμουν το χρόνο και τις ευθύνες τους, η αίσθηση της εξουθένωσης ενισχύεται (Khalid κ.ά., 2020). Κακή επικοινωνία με τους συναδέλφους ή τοξικές εργασιακές συνθήκες μπορούν επίσης να επιδεινώσουν τα συμπτώματα. Εντέλει η αυξημένη κούραση αποτελεί μέρος του burnout, συνδρόμου εργασιακής εξουθένωσης, του οποίου η συχνότητα έχει αυξηθεί στη σύγχρονη εποχή.

Υπερκόπωση όμως δεν είναι αποτέλεσμα μόνο της εργασίας, αλλά και της ανάγκης ή επιθυμίας να “σηκώσουμε πολλά καρπούζια κάτω από την ίδια μασχάλη”. Αυτό μπορεί να συμβεί για παράδειγμα στις εργαζόμενες μητέρες ή και στους μπαμπάδες που εκτός από τη δουλειά συμμετέχουν πολύ ενεργά στην ανατροφή των παιδιών. Μπορεί να συμβεί σε ανθρώπους που να θέλουν χωρέσουν πολλές δραστηριότητες ή υποχρεώσεις μέσα στην ίδια μέρα, υπερεκτιμώντας τις αντοχές του οργανισμού τους και μην κάνοντας σωστή διαχείριση του χρόνου τους. Μπορεί να συμβεί σε φροντιστές ανθρώπων με σοβαρές παθήσεις και αναπηρίες.

Αν όσο βρισκόμαστε στα παραπάνω προσθέσουμε και την περίπτωση να παραμελούμε παράλληλα τη φροντίδα του εαυτού μας, τότε γίνεται πιο απίθανο να αποφύγουμς τα συμπτώματα της υπερβολικής κούρασης.

Εάν η υπερκόπωση δεν αντιμετωπιστεί, μπορεί να οδηγήσει σε πιο σοβαρά προβλήματα υγείας. Έρευνες έχουν δείξει ότι η χρόνια έκθεση σε υψηλά επίπεδα στρες μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο για καρδιαγγειακά & μεταβολικά προβλήματα και ψυχικές διαταραχές όπως κατάθλιψη και άγχος (Toker & Melamed, 2017). Επιπλέον, η συνεχής εξάντληση μπορεί να μειώσει την ποιότητα ζωής μας, επηρεάζοντας την απόδοση στην εργασία και τις διαπροσωπικές μας σχέσεις (Deligkaris κ.ά., 2014).

Αναπόφευκτα ένας συνδυασμός των παραπάνω μπορεί να οδηγήσει σε απορρύθμιση βασικών αιματολογικών δεικτών και ελλείψεις ηλεκτρολυτών, ιχνοστοχείων και βιταμινών. Η επικέντρωση στην αναπλήρωσή τους και μόνο δεν είναι αρκετή για την αντιμετώπιση της υπερκόπωσης όπως θα δούμε στη συνέχεια.

Η πρόληψη και η αντιμετώπιση της υπερκόπωσης είναι σημαντικές για την αποκατάσταση της ισορροπίας στη ζωή μας. Κάποιες πρακτικές που μπορούν να βοηθήσουν περιλαμβάνουν:

• Διαχείριση χρόνου & Θέσπιση Ορίων: Οργανώστε τις καθημερινές σας δραστηριότητες για να μειώσετε το άγχος και θέστε όρια στον χρόνο εργασίας σας, διασφαλίζοντας χρόνο για ξεκούραση. Η ισορροπία μεταξύ εργασίας και προσωπικής ζωής μειώνει την εξάντληση.
• Φροντίστε την υγεία σας: Η σωματική άσκηση, η ισορροπημένη διατροφή και ο ποιοτικός ύπνος είναι κρίσιμοι για την αντοχή σας.
• Διαλείμματα και χαλάρωση: Αφιερώστε χρόνο για διαλείμματα κατά τη διάρκεια της ημέρας. Μικρές παύσεις ή σύντομοι περίπατοι βοηθούν στη μείωση της έντασης.
• Κοινωνική υποστήριξη: Η επικοινωνία με φίλους και οικογένεια είναι πολύτιμη πηγή ανακούφισης από το στρες.
• Ψυχοθεραπεία: Αν η υπερκόπωση έχει επηρεάσει τη ζωή σας, η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει στην αποκατάσταση της ισορροπίας.

Συντάκτης άρθρου : Φρατζέσκα Παρλιάρου Ψυχολόγος

Σύνταξη & επιμέλεια : Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος

Βιβλιογραφία

Khalid, A., Pan, F., Li, P., Wang, W. and Ghaffari, A.S. (2020). The Impact of Occupational Stress on Job Burnout Among Bank Employees in Pakistan, With Psychological Capital as a Mediator. Frontiers in Public Health, 7. doi:https://doi.org/10.3389/fpubh.2019.00410.

Maslach, C. and Leiter, M.P. (2016). Understanding the Burnout experience: Recent Research and Its Implications for Psychiatry. World Psychiatry, [online] 15(2), pp.103–111. doi:https://doi.org/10.1002/wps.20311.

Deligkaris, P., Panagopoulou, E., Montgomery, A. & Masoura, E. (2014). Job burnout and cognitive functioning: A systematic review. An International Journal of Work, Health & Organisations, 28(2), pp.107–123.

Toker, S. and Melamed, S. (2017). Stress, Recovery, Sleep, and Burnout. The Handbook of Stress and Health, pp.168–185. doi:https://doi.org/10.1002/9781118993811.ch10.