Τι είναι η υποχονδρίαση
Η υποχονδρίαση ή διαταραχή άγχους ασθένειας κυριαρχείται από την έντονη ενασχόληση του ατόμου με την ιδέα ότι έχει συμπτώματα ή θα εμφανίσει μια σοβαρή ασθένεια. Συνήθως είναι μια χρόνια κατάσταση με μίνιμουμ διάρκεια 6 μήνες και η εκάστοτε νόσος που φοβάται και υπεραπασχολείται το άτομο μπορεί να αλλάζει σε αυτό το χρονικό διάστημα. Υπάρχει ίση επικράτηση των δύο φύλων στο σχετικό πληθυσμό.
Η υποχονδρίαση είναι μια σοβαρή και συχνά παρεξηγημένη κατάσταση που υπερβαίνει τις απλές ανησυχίες για την υγεία. Μπορεί να επιβαρύνει σημαντικά την ψυχική και σωματική υγεία ενός ατόμου.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της υποχονδρίασης;
Η υποχονδρίαση κατατάσσεται στην ευρεία κατηγορία «Διαταραχές Σωματικών Συμπτωμάτων». Στην κατηγορία αυτή αναγνωρίζονται δύο κοντινοί τύποι που περιλαμβάνουν το άγχος για ασθένεια: η υποχονδρίαση και η διαταραχές με σωματοποίηση και ψυχοσωματικά με την κύρια διάκριση ότι στην πρώτη απουσιάζουν τα σωματικά συμπτώματα ή, όταν υπάρχουν, είναι ήπια σε ένταση.
Τα άτομα με άγχος υγείας μπορεί να αισθάνονται άβολα όταν βιώνουν φυσιολογικές σωματικές αισθήσεις και μπορεί να χαρακτηρίζουν τις λεπτές σωματικές αλλαγές ως παθολογικές.
Για παράδειγμα από το υποχόνδριο άτομο ένας πονοκέφαλος μπορεί να εκληφθεί ως όγκος στον εγκέφαλο, ένας στιγμιαίο τσίμπημα στο στήθος μπορεί να ερμηνευθεί ως καρδιακή προσβολή, μια ήπια διόγκωση στο δέρμα ως καρκίνος κ.α.
Στην υποχονδρίαση υπάρχει υψηλό επίπεδο άγχους σχετικά με την υγεία και το άτομο τρομάζει εύκολα για την κατάστασή του. Φυσιολογικές σωματικές αισθήσεις και λειτουργίες μπορεί να παρερμηνεύονται ως ενδείξεις νόσου. Υπάρχουν φόβοι για καταστροφικές επιπτώσεις αν αρρωστήσει ή ότι είναι ιδιαίτερα ευάλωτο σε νόσο ή ότι είναι πανεύκολο να κολλήσει κ.α.
Σε ορισμένες περιπτώσεις παίζει σημαντικό ρόλο η υποκειμενική ερμηνεία ενός συμπτώματος και διαφόρων χαρακτηριστικών του. Ένα ποσοστό ανθρώπων για ατομικούς ιδιοσυγκρασιακούς λόγους που μπορεί να έχουν να κάνουν και με τη φυσιολογία του νευρικού τους συστήματος δύναται να βιώνουν τις εσωτερικές τους αισθήσεις πιο έντονα από το μέσο όρο. Αυτό μπορεί να τους φέρνει και σε μεγαλύτερη εγρήγορση ότι κάτι συμβαίνει.
Η ύπαρξη υπερβολικού άγχους θέτει τον υποχόνδριο σε διαρκή επαγρύπνηση, όντας συνεχώς σε κατάσταση συναγερμού σχετικά με θέματα υγείας και η σκέψη του μπορεί να γίνει μηρυκαστική, να αποκτήσει δηλαδή μια έμμονη προσκόλληση στο ζήτημα, πολλές φορές απλώς αναδιατυπώνοντας τις ίδιες κουβέντες δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο νέων υπερβολικών φόβων.
Πώς εκδηλώνεται η διαταραχή άγχους ασθένειας στη συμπεριφορά;
Τα άτομα με υποχονδρίαση μπορεί να εμπλακούν σε διάφορες συμπεριφορές που σχετίζονται με την υγεία και απορρέουν από τους φόβους τους. Αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν:
- Τακτικός έλεγχος του σώματός τους. Ο υποχόνδριος μπορεί να περνάει μεγάλο μέρος του χρόνου του στον έλεγχο του σώματός του για τυχόν προβλήματα. Μπορεί να μετράει συνέχεια πίεση και σφυγμούς, να ψάχνει σημάδια στο σώμα του ότι κάτι είναι διαφορετικό, όπως εξογκώματα, δερματικές αλλαγές κ.α.
- Συνεχής έρευνα των συμπτωμάτων: Ξοδεύουν υπερβολικό χρόνο στο διαδίκτυο αναζητώντας πληροφορίες για πιθανές ασθένειες. Ο τρόπος ερμηνείας των αμέτρητων πληροφοριών που βρίσκει πλέον στο διαδίκτυο έχει μεγάλη σημασία και συνήθως σε άτομα με υψηλό άγχος υγείας είναι δυσλειτουργικός (γνωσιακές διαστρεβλώσεις). Με απλά λόγια αν ένα άρθρο αναφέρει ότι μέσα στις αιτίες ενός πόνου στο στομάχι μπορεί να είναι και ο καρκίνος του στομάχου, αυτό δε σημαίνει όποιος έχει πόνο στο στομάχι κινδυνεύει να έχει καρκίνο.
- Επαναλαμβανόμενες επισκέψεις σε γιατρούς: Συχνές επισκέψεις σε παρόχους υγειονομικής περίθαλψης για επιβεβαίωση, ακόμη και όταν προηγούμενες εξετάσεις ή διαβουλεύσεις δεν έχουν δείξει ενδείξεις ασθένειας. Το μεγαλύτερο ποσοστό των υποχόνδριων κάνουν πολύ συχνά ιατρικές εξετάσεις.
- Η δυσπροσαρμοστική αποφυγή είναι μια άλλη δυσλειτουργική, αλλά διαμετρικά αντίθετη στάση που μπορεί να υιοθετήσει ο υποχονδριος. Η συμπεριφορά αυτή εκδηλώνεται με την αποφυγή νοσοκομείων, των ραντεβού με ιατρούς κ.α. και συνδέεται με το άγχος διάγνωσης μιας σοβαρής ασθένειας που θα επιβεβαιώσει τους φόβους του. Η αποφυγή των ιατρικών ελέγχων όμως, μπορεί δυνητικά να επιφέρει και πραγματικές δυσχερείς συνέπειες για την υγεία του.
- Συχνή εναλλαγή ιατρών και απόρριψη εκείνων που δε βάζουν τη διάγνωση. Ο πάσχων νιώθει θυμό ή/και απελπισία πως δεν λαμβάνει την κατάλληλη ιατρική φροντίδα και δε θα θεραπεύσει το πρόβλημά του. Για τον ίδιο λόγο μπορεί να ψάχνει ασταμάτητα στο διαδίκτυο προσπαθώντας να αυτοδιαγνωστεί. Οι συμπεριφορές αυτές είτε διογκώνουν το άγχος του, είτε αποτελούν προσωρινή ανακούφιση.
Θα πρέπει να αναφερθεί επίσης το ποσοστό εκείνων των ανθρώπων που έχουν γκουγκλάρει συμπτώματα και μετά από λίγο αυτά επιδεινώνονται. Είναι μια εκδήλωση του φαινομένου nocebo.
Πώς γίνεται ένας άνθρωπος υποχονδριος;
Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον τρόπο που δημιουργείται η διαταραχή. Εντούτοις, μπορεί μερικές φορές να πυροδοτηθεί από μεγάλης βαρύτητας ψυχοπιεστικό γεγονός ή μια σοβαρή αλλά τελικά καλοήθης απειλή για την υγεία του ατόμου.
- Πιθανολογείται η συσχέτιση της υποχονδρίασης με ιδεοψυχαναγκαστικούς μηχανισμούς.
- Προηγούμενες ασθένειες μπορεί να αποτελούν επίσης και προδιαθεσικούς παράγοντες για υποχονδρίαση. Άλλοι παράγοντες προδιάθεσης μπορεί να είναι: το ψυχικό τραύμα, η κακοποίηση στην παιδική ηλικία και οι δυσλειτουργικές ενδοοικογενειακές σχέσεις.
- Πίσω από τις υποχονδριακές ενασχολήσεις κρύβεται ενίοτε η υψηλή ανάγκη ελέγχου που διεκδικούν πολλοί άνθρωποι, έχοντας συνδέσει την τάση αυτή με την αυτοεκτίμηση, την αξία τους και ρόλους προστάτη σε ψυχαναγκαστικό βαθμό.
- Το άγχος θανάτου είναι επίσης πιθανό να εντοπίζεται, ως έκφραση μιας συνεχούς προσπάθειας για προστασία του εαυτού τους και των κοντινών τους ανθρώπων απέναντι στην ανελέητη κούρσα του χρόνου.
- Αξίζει να σημειωθεί ότι η υποχονδρίαση ενίοτε εντοπίζεται ως μηχανισμός άμυνας απέναντι σε άγχη και ενδοψυχικές συγκρούσεις που το άτομο δεν αντέχει να αντιμετωπίσει. Επιπλέον, κατά την πορεία διερεύνησης της διαταραχής δεν αποκλείεται σε ορισμένες περιπτώσεις να αναγνωρίζεται δευτερογενές όφελος.
Πώς η υποχονδρίαση διαφέρει από το φυσιολογικό άγχος υγείας
Είναι φυσιολογικό να ανησυχεί κανείς κατά καιρούς για την υγεία του, ειδικά όταν εμφανίζει ασυνήθιστα συμπτώματα. Ωστόσο, η υποχονδρίαση υπερβαίνει τις φυσιολογικές ανησυχίες για την υγεία:
- Ένταση και συχνότητα: Οι ανησυχίες είναι συχνά δυσανάλογες με τον πραγματικό κίνδυνο και εμφανίζονται συχνότερα.
- Αντίσταση στη διαβεβαίωση: Σε αντίθεση με τις τυπικές ανησυχίες για την υγεία, οι πάσχοντες από υποχονδρίαση συχνά δεν αισθάνονται καθησυχασμένοι αφού λάβουν ένα καθαρό πιστοποιητικό υγείας.
- Επιπτώσεις στη ζωή: Η πάθηση διαταράσσει την καθημερινή λειτουργία και μπορεί να κυριαρχήσει στη ζωή ενός ατόμου.
Οι επιπτώσεις της διαταραχής άγχους ασθένειας στη ζωή του ασθενή μπορεί να είναι σημαντικές και να αφορούν την υγεία του, τα οικονομικά του, την κοινωνική του ζωή, την εργασία του.
Σε πρόσφατη μελέτη του 2024 φάνηκε ότι τα άτομα με υποχονδρίαση έχουν αυξημένο κίνδυνο θανάτου τόσο από φυσικά όσο και από μη φυσικά αίτια, ιδίως αυτοκτονία, σε σύγκριση με άτομα του γενικού πληθυσμού χωρίς υποχονδρίαση. Βλέπουμε λοιπόν εδώ το αξιοσημείωτο ότι παρά το αυξημένο άγχος θανάτου που παρατηρείται στη διαταραχή, προστατευτικό όφελος ως αποτέλεσμα δε φαίνεται να υπάρχει.
Ποιά θεραπεία προτείνεται για την υποχονδριαση ;
Το πρώτο βήμα για τη θεραπεία είναι ο ιατρικός έλεγχος για να αποκλεισθεί η οργανική αιτία. Εάν διαπιστωθεί ότι δεν υπάρχει κάποια οργανική ασθένεια ή εάν η ύπαρξή της δεν δικαιολογεί τα επίπεδα φόβου και άγχους του ατόμου προτείνεται να ακολουθήσει κάποια μορφή ψυχοθεραπείας, ενώ η γνωσιακή συμπεριφορική προσέγγιση φαίνεται να είναι αποτελεσματική σε ένα πρώτο επίπεδο.
Δεν αποκλείεται να χρειαστεί φαρμακευτική αγωγή σε περιπτώσεις συννοσηρότητας ή όταν το άγχος γίνεται παθολογικό.
Οι υποχονδριοι φαίνεται να μπαίνουν δύσκολα σε θεραπεία ψυχιατρική ή ψυχολογική. Υπάρχει συνήθως αντίσταση που οφείλεται στο γεγονός πως οι ίδιοι θεωρούν πως πάσχουν από κάποια οργανική ασθένεια και πως οι ειδικοί ψυχικής υγείας απλώς «δεν τους πιστεύουν», διαιωνίζοντας έτσι τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής