Τι είναι η υποχονδρίαση
Η υποχονδρίαση ή διαταραχή άγχους ασθένειας περιλαμβάνει έντονη ενασχόληση του ατόμου με την ιδέα ότι έχει συμπτώματα ή θα εμφανίσει μια σοβαρή ασθένεια. Συνήθως είναι μια χρόνια κατάσταση με μίνιμουμ διάρκεια 6 μήνες, αλλά η συγκεκριμένη νόσος που φοβάται το άτομο μπορεί να αλλάζει σε αυτό το χρονικό διάστημα. Υπάρχει ίση επικράτηση των δύο φύλων στο σχετικό πληθυσμό.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της υποχονδρίασης;
Η υποχονδρίαση κατατάσσεται στην ευρεία κατηγορία «Διαταραχές Σωματικών Συμπτωμάτων». Στην κατηγορία αυτή αναγνωρίζονται δύο κοντινοί τύποι που περιλαμβάνουν το άγχος για ασθένεια: η υποχονδρίαση και η διαταραχές με σωματοποίηση και ψυχοσωματικά με την κύρια διάκριση ότι στην πρώτη απουσιάζουν τα σωματικά συμπτώματα ή, όταν υπάρχουν, είναι ήπια σε ένταση.
Στην υποχονδρίαση, όπως αναφέρθηκε, υπάρχει υψηλό επίπεδο άγχους σχετικά με την υγεία και το άτομο τρομάζει εύκολα για την κατάστασή του. Φυσιολογικές σωματικές αισθήσεις και λειτουργίες μπορεί να παρερμηνεύονται ως ενδείξεις νόσου. Υπάρχουν φόβοι για καταστροφικές επιπτώσεις αν αρρωστήσει ή ότι είναι ιδιαίτερα ευάλωτο σε νόσο ή ότι είναι πανεύκολο να κολλήσει κ.α.
Για παράδειγμα οι υποχόνδριοι μπορεί να φοβούνται ότι έχουν όγκο στο κεφάλι λόγω μιας ζάλης ή ενός πονοκεφάλου ή ότι ο πρησμένος λεμφαδένας που ψηλάφισαν υποδηλώνει καρκίνο και ούτω καθεξής.
Η ύπαρξη υπερβολικού άγχους θέτει τον υποχόνδριο σε διαρκή επαγρύπνηση, όντας συνεχώς σε κατάσταση συναγερμού σχετικά με θέματα υγείας και η σκέψη του μπορεί να γίνει μηρυκαστική, να αποκτήσει δηλαδή μια έμμονη προσκόλληση στο ζήτημα, πολλές φορές απλώς αναδιατυπώνοντας τις ίδιες κουβέντες δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο νέων υπερβολικών φόβων.
Σκέψη και υποχονδρίαση
Ας πούμε ότι κάποιος έχει πόνο στο στομάχι. Το γεγονός είναι ότι με πόνο στο στομάχι μπορεί να εκδηλώνονται πάρα πολλές διαφορετικές παθήσεις, άλλες σοβαρές, άλλες μικρής σημασίας. Στη ιατρική η γνώση των διαφορετικών αυτών παθήσεων ονομάζεται «διαφορική διάγνωση» και φυσικά δεν αποτελεί απλή διαδικασία. Από την άλλη μεριά ένας ιατρός εκπαιδεύεται συνήθως περί τα 12-15 χρόνια συνολικά χωρίς να υπολογίζει κανείς και διάφορες μετεκπαιδεύσεις. Το γεγονός αυτό τον καθιστά αρκετά ικανό να διαχωρίσει πότε ένα σύμπτωμα ή περισσότερα μπορεί να είναι λόγος ανησυχίας και ξεκινήσει διερεύνηση. Κάποιος μη εκπαιδευμένος ΔΕΝ είναι ικανός να πράξει κάτι τέτοιο.
Ο τρόπος ερμηνείας των αμέτρητων πληροφοριών που βρίσκει πλέον στο διαδίκτυο έχει μεγάλη σημασία και συνήθως σε άτομα με υψηλό άγχος υγείας είναι δυσλειτουργικός (γνωσιακές διαστρεβλώσεις). Με απλά λόγια αν ένα άρθρο αναφέρει ότι μέσα στις αιτίες ενός πόνου στο στομάχι μπορεί να είναι και ο καρκίνος του στομάχου, αυτό δε σημαίνει όποιος έχει πόνο στο στομάχι κινδυνεύει να έχει καρκίνο.
Μια σειρά άλλων ατομικών παραμέτρων για τον κάθε ασθενή εμπλέκονται στη διάγνωση όπως η ηλικία, προηγούμενη πάθηση στο στομάχι π.χ. έλκος, η κληρονομικότητα, η συχνότητα του πόνου, ειδικοί χαρακτήρες του πόνου, συνοδός συμπτωματολογία. Αυτές χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης και εκτίμησης από τον ειδικό ιατρό.
Σε τρίτο επίπεδο έχει μεγάλη σημασία η υποκειμενική ερμηνεία ενός συμπτώματος και διαφόρων χαρακτηριστικών του. Δηλαδή για παράδειγμα όσον αφορά τον πόνο, υπάρχει μεγάλο εύρος στην αντίληψη της έντασης και της ποιότητάς του από άνθρωπο σε άνθρωπο. Στο προηγούμενο παράδειγμα ένα μεμονωμένο και στιγμιαίο αίσθημα στομαχόπονου θα μπορούσε να μεταφραστεί από το τίποτα ως κάτι τραγικό σε έναν υποχόνδριο.
Θα πρέπει να αναφερθεί επίσης το ποσοστό εκείνων των ανθρώπων που έχουν γκουγκλάρει συμπτώματα και μετά από λίγο αυτά επιδεινώνονται. Είναι μια εκδήλωση του φαινομένου nocebo.
Πώς εκδηλώνεται η διαταραχή άγχους ασθένειας στη συμπεριφορά;
Πέραν από σκέψεις και συναισθήματα, το άτομο εμφανίζει υπερβολικές συμπεριφορές που σχετίζονται με την υγεία. Ο υποχόνδριος μπορεί να περνάει μεγάλο μέρος του χρόνου του στον έλεγχο του σώματός του για τυχόν προβλήματα. Επιπλέον, υπάρχει συχνή εναλλαγή ιατρών με απόρριψη εκείνων που δε βάζουν τη διάγνωση και τον πάσχων να νιώθει θυμό ή / και απελπισία πως δεν λαμβάνει την κατάλληλη ιατρική φροντίδα και δε θα θεραπεύσει το πρόβλημά του. Για τον ίδιο λόγο μπορεί να και να ψάχνει ασταμάτητα στο διαδίκτυο προσπαθώντας να αυτοδιαγνωστεί. Οι συμπεριφορές αυτές είτε διογκώνουν το άγχος του, είτε αποτελούν προσωρινή ανακούφιση.
Μια άλλη δυσλειτουργική, αλλά διαμετρικά αντίθετη, στάση που μπορεί να υιοθετήσει ο υποχονδριος είναι η δυσπροσαρμοστική αποφυγή (π.χ. να αποφεύγει τα ραντεβού με ιατρούς και τα νοσοκομεία). Η συμπεριφορά αυτή συνδέεται με το άγχος διάγνωσης μιας σοβαρής ασθένειας που θα επιβεβαιώσει τους φόβους του. Η αποφυγή των ιατρικών ελέγχων όμως, μπορεί δυνητικά να επιφέρει και πραγματικές δυσχερείς συνέπειες για την υγεία του.
Πώς αναπτύσσεται η υποχονδρίαση;
Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον τρόπο που δημιουργείται η διαταραχή. Εντούτοις, μπορεί μερικές φορές να πυροδοτηθεί από μεγάλης βαρύτητας ψυχοπιεστικό γεγονός ή μια σοβαρή αλλά τελικά καλοήθης απειλή για την υγεία του ατόμου.
Πιθανολογείται η συσχέτιση της υποχονδρίασης με ιδεοψυχαναγκαστικούς μηχανισμούς.
Προηγούμενες ασθένειες μπορεί να αποτελούν επίσης και προδιαθεσικούς παράγοντες για υποχονδρίαση. Άλλοι παράγοντες προδιάθεσης μπορεί να είναι: το ψυχικό τραύμα, η κακοποίηση στην παιδική ηλικία και οι δυσλειτουργικές ενδοοικογενειακές σχέσεις.
Το άγχος θανάτου είναι πολύ πιθανό να βρίσκεται πίσω από τις υποχονδριακές ενασχολήσεις, ως έκφραση μιας συνεχούς προσπάθειας για προστασία απέναντι στην ανελέητη κούρσα του χρόνου.
Έχει σοβαρές επιπτώσεις η διαταραχή άγχους ασθένειας;
Οι επιπτώσεις της διαταραχής άγχους ασθένειας στη ζωή του ασθενή μπορεί να είναι σημαντικές και να αφορούν την υγεία του, τα οικονομικά του, την κοινωνική του ζωή, την εργασία του.
Ποιά θεραπεία προτείνεται;
Το πρώτο βήμα για τη θεραπεία είναι ο ιατρικός έλεγχος για να αποκλεισθεί η οργανική αιτία. Εάν διαπιστωθεί ότι δεν υπάρχει κάποια οργανική ασθένεια ή εάν η ύπαρξή της δεν δικαιολογεί τα επίπεδα φόβου και άγχους του ατόμου προτείνεται να ακολουθήσει κάποια μορφή ψυχοθεραπείας, ενώ η γνωσιακή συμπεριφορική προσέγγιση φαίνεται να είναι αποτελεσματική σε ένα πρώτο επίπεδο
Δεν αποκλείεται να χρειαστεί φαρμακευτική αγωγή σε περιπτώσεις συννοσηρότητας ή όταν το άγχος γίνεται παθολογικό.
Αν και το ερώτημα “πως θα ξεπεράσω την υποχονδρίαση” τους βασανίζει, οι υποχονδριακοί φαίνεται να μπαίνουν δύσκολα σε θεραπεία ψυχιατρική ή ψυχολογική. Όταν υπάρχει αντίσταση αυτή οφείλεται στο γεγονός πως οι ίδιοι θεωρούν πως πάσχουν από κάποια οργανική ασθένεια και πως οι ειδικοί ψυχικής υγείας απλώς «δεν τους πιστεύουν», διαιωνίζοντας έτσι τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.
Αξίζει να σημειωθεί:
- Η υποχονδρίαση ενίοτε εντοπίζεται ως μηχανισμός άμυνας απέναντι σε άγχη και ενδοψυχικές συγκρούσεις που το άτομο δεν αντέχει να αντιμετωπίσει. Επιπλέον, κατά την πορεία διερεύνησης της διαταραχής δεν αποκλείεται να αναγνωρισθεί δευτερογενές όφελος.
Συγγραφή άρθρου : Ντουρακοπούλου Σαβίνα Ψυχολόγος
Συγγραφή & επιμέλεια : Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής