Τι είναι η φαρμακογονιδιωματική
Η φαρμακογονιδιωματική είναι η επιστήμη που μελετά τις γονιδιακές παραλλαγές (πολυμορφισμούς) στα ένζυμα και τους κυτταρικούς υποδοχείς που επηρεάζουν το μεταβολισμό και τη δράση των φαρμάκων στον άνθρωπο.
Κάθε ασθενής είναι μοναδικός και η θεραπεία του πρέπει να είναι μοναδική
Οι φαρμακογενετικές αναλύσεις αποτελούν μία από τις πιθανές επιστημονικές απαντήσεις στο γιατί μερικοί άνθρωποι ανταποκρίνονται στα φάρμακα ενώ μερικοί άλλοι όχι. Η χρηστικότητά τους αφορά στην πληροφορία που παρέχουν στον ιατρό για ζητήματα μεγαλύτερης ή μικρότερης δόσης, ποια μπορεί να είναι η ανταπόκριση στη φαρμακοθεραπεία και ποια η πιθανή παρενέργεια του φαρμάκου.
Είναι γνωστό ότι τα φάρμακα και άλλες θεραπευτικές αγωγές επιδρούν διαφορετικά σε κάθε άτομο. Ιδιαίτερα στις ψυχικές νόσους, ένα όχι ασήμαντο ποσοστό των ασθενών που λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή δεν ανταποκρίνονται ικανοποιητικά στη φαρμακοθεραπεία. Συγκεκριμένα, παρατηρείται μεγάλη ποικιλομορφία τόσο στο εύρος δόσεων ανάμεσα στους ασθενείς όσο και στο θεραπευτικό αποτέλεσμα της εκάστοτε φαρμακοθεραπείας.
Διαφορετική ανταπόκριση σε φάρμακα
Η παρατηρούμενη διαφορετική ανταπόκριση από άτομο σε άτομο στη χορήγηση ενός φαρμάκου μπορεί να οφείλεται είτε σε εξωγενείς παράγοντες όπως διατροφή, τρόπος ζωής, αλληλεπίδραση με άλλα φάρμακα, είτε σε ενδογενείς παράγοντες δηλαδή σε γενετικές διαφορές των ατόμων και συγκεκριμένα σε παραλλαγές (πολυμορφισμούς) τόσο στα γονίδια των ενζύμων του συστήματος μεταβολισμού των φαρμάκων όσο και των κυτταρικών υποδοχέων στους οποίους δρουν τα φάρμακα αυτά.
Σειρά επιστημονικών μελετών έχουν τεκμηριώσει το γεγονός ότι οι γενετικές παραλλαγές στα ένζυμα του συστήματος μεταβολισμού των φαρμάκων αλλά και των υποδοχέων όπου δρουν τα φάρμακα αυτά, αποτελούν τον πιο σημαντικό παράγοντα που επηρεάζει την ανταπόκριση του ατόμου στα φάρμακα.
Παράλληλα, επιστημονικές μελέτες έχουν δείξει ότι η γνώση του γενετικού προφίλ του ατόμου ως προς τον μεταβολισμό και τη δράση των φαρμάκων, έχει αποδειχτεί ότι σε ποσοστό μεγαλύτερο του 50% των ασθενών, βοηθά στον προσδιορισμό της καταλληλότητας του φαρμάκου αλλά και στον καθορισμό της δόσης του φαρμάκου, και αυτό αφορά τα περισσότερα από τα πιο συχνά συνταγογραφούμενα φάρμακα.
Η ανίχνευση αυτών των γενετικών παραλλαγών είναι σήμερα δυνατή χάρη στις φαρμακογενετικές αναλύσεις, οι οποίες βασίζονται στη φαρμακογονιδιωματική.
Το διαφορετικό σε κάθε άτομο DNA και η ύπαρξη των γενετικών παραλλαγών στα γονίδια μεταβολισμού των φαρμάκων και των υποδοχέων στους οποίους δρουν τα φάρμακα αυτά, αναδεικνύουν τις φαρμακογενετικές αναλύσεις σε ένα πολύτιμο εργαλείο για την ασφαλή και αποτελεσματική φαρμακοθεραπεία του ασθενή.
Κυτόχρωμα p450 και ταχύτητα μεταβολισμού φαρμάκων
Η πλειονότητα των φαρμάκων ψυχικής υγείας μεταβολίζεται από τα ένζυμα του κυτοχρώματος P450, των οποίων η δραστικότητα καθορίζεται γενετικά. Τα κυτοχρώματα είναι τα ένζυμα που αναλαμβάνουν την αποδόμηση και την αποβολή των φαρμάκων από το ανθρώπινο σώμα. Αυτή η διαδικασία είναι γνωστή σαν μεταβολισμός και στην πράξη σημαίνει την κατάτμηση μιας φαρμακευτικής ουσίας σε επιμέρους συστατικά, που με τη σειρά τους αποβάλλονται από τον οργανισμό.
Ωστόσο δεν είναι ίδια η ταχύτητα του μεταβολισμού σε όλους τους ανθρώπους. Πολλές γενετικές παραλλαγές κάνουν ορισμένα κυτοχρώματα ταχύτερα, άλλα πιο αδρανή και ορισμένα τελείως ανενεργά. Έτσι ένα φάρμακο μπορεί να αποβάλλεται πολύ γρήγορα σε κάποιον άνθρωπο και να μην φτάνει σε θεραπευτικά επίπεδα, ενώ σε κάποιον άλλο μπορεί να αποβάλλεται πολύ αργά και έτσι το φάρμακο να αθροίζεται στον οργανισμό προκαλώντας παρενέργειες.
Φαρμακογονιδιωματική και ψυχιατρικά φάρμακα
Ειδικότερα, τα περισσότερα από τα φάρμακα ψυχικής υγείας όπως τα αντικαταθλιπτικά, αντιψυχωτικά, αγχολυτικά/υπνωτικά, αντιεπιληπτικά (σταθεροποιητικά του συναισθήματος) τα διεγερτικά κεντρικού νευρικού συστήματος και τα φάρμακα κατά της άνοιας, παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες από άτομο σε άτομο ως προς τον βαθμό μεταβολισμού τους και την ανταπόκριση του ατόμου σε αυτά. Η δράση των φαρμάκων αυτών εξαρτάται από τις ατομικές γενετικές παραλλαγές των βασικών ένζυμων που εμπλέκονται στο μεταβολισμό τους και των υποδοχέων που δρουν στα φάρμακα αυτά και καθορίζουν τόσο τις θεραπευτικές δράσεις των φαρμάκων αυτών όσο και την εμφάνιση διαφόρων ανεπιθύμητων ενεργειών κατά τη θεραπεία με αυτά.
Ωφέλη φαρμακογονιδιωματικής
Οι φαρμακογενετικές αναλύσεις εξατομικευμένης θεραπευτικής ταυτοποιούν τις τυχόν γενετικές παραλλαγές στα ένζυμα αυτά και εξηγούν επιστημονικά πως αυτές οι παραλλαγές επηρεάζουν την ανταπόκριση στα φάρμακα. Έτσι, είναι άμεσος και επιστημονικά τεκμηριωμένος ένας τρόπος προσδιορισμού της ασφαλέστερης δοσολογίας των φαρμάκων με στόχο αφενός να μεγιστοποιηθούν τα οφέλη για τον ασθενή από τα φάρμακα που λαμβάνει ή πρόκειται να λάβει και αφετέρου να αποφευχθεί η εμφάνιση ανεπιθύμητων ενεργειών ή η απουσία θεραπευτικού αποτελέσματος.
Οι φαρμακογενετικές αναλύσεις εξατομικευμένης θεραπευτικής βελτιώνουν την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των περισσότερων από τα συνηθέστερα συνταγογραφούμενα φάρμακα ψυχικής υγείας και στοχεύουν στην βελτίωση της ποιότητας ζωής και της υγείας των ανθρώπων που είτε λαμβάνουν ψυχιατρικά φάρμακα είτε παίρνουν ταυτόχρονα και άλλα φάρμακα.
Η φαρμακογονιδιωματική διαμορφώνει μια εξατομικευμένη ψυχιατρική θεραπεία για κάθε ασθενή ατομικά με στόχο να μειωθούν στο ελάχιστο οι ανεπιθύμητες ενέργειες των φάρμακων που λαμβάνουν και να βελτιστοποιηθεί η αποτελεσματικότητα τους.
Ειδικότερα μπορεί να αποτελέσει ένα επιπλέον εργαλείο στα χέρια του ψυχιάτρου στη θεραπεία της κατάθλιψης, της σχιζοφρένειας (και ολων των ψυχωτικών διαταραχών), της διπολικής διαταραχής, της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής κ.α.
Οι φαρμακογενετικές αναλύσεις εξατομικευμένης θεραπευτικής γίνονται μόνο μια φορά στη ζωή του ασθενή, μια και τα αποτελέσματα ισχύουν για ολόκληρη τη ζωή του, σύμφωνα με τα ως τώρα δεδομένα. Επιπλέον για κάθε καινούργιο φάρμακο στην ψυχιατρική που θα κυκλοφορεί μελλοντικά, ο γιατρός μπορεί να γνωρίζει τι πιθανότητες έχει να είναι κατάλληλο και σε ποια δοσολογία για τον συγκεκριμένο ασθενή με τη συγκεκριμένη ψυχική νόσο.
Σήμερα, η φαρμακογονιδιωματική για την ασφαλέστερη και αποτελεσματικότερη για τον ασθενή φαρμακοθεραπεία, είναι δυνατές και στην Ελλάδα, με απλές και προσιτές διαδικασίες και στόχο έχουν να προσφέρουν:
- Αποτελεσματικότητα και Ασφάλεια της φαρμακευτικής αγωγής.
- Βελτιωμένη υγεία και καλύτερη ποιότητα ζωής.
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής