Τι είναι η προβολή
Ο μηχανισμός άμυνας της προβολής: όταν ο εσωτερικός μας κόσμος «μεταφέρεται» στους άλλους
Η ψυχολογία έχει εδώ και δεκαετίες αναγνωρίσει ότι ο άνθρωπος δεν είναι πάντα απόλυτα συνειδητός ως προς τα κίνητρα, τα συναισθήματα και τις επιθυμίες του. Για να προστατεύσουμε την ψυχική μας ισορροπία, συχνά χρησιμοποιούμε αυτό που η ψυχαναλυτική θεωρία ονομάζει μηχανισμούς άμυνας – ασυνείδητες διαδικασίες που μας βοηθούν να αντέξουμε το άγχος και τις εσωτερικές συγκρούσεις. Ένας από τους πιο διαδεδομένους και γοητευτικούς είναι η προβολή (projection).
Με απλά λόγια, η προβολή είναι η ασυνείδητη απόδοση σε άλλους ανθρώπους σκέψεων, συναισθημάτων ή χαρακτηριστικών που μας είναι δύσκολο να αποδεχτούμε στον εαυτό μας. Αν, για παράδειγμα, κάποιος νιώθει θυμό αλλά δυσκολεύεται να τον αναγνωρίσει, μπορεί να κατηγορήσει τον άλλον ότι «είναι θυμωμένος». Έτσι, το εσωτερικό φορτίο μετατίθεται προς τα έξω, μειώνοντας την ψυχολογική ένταση.
Ο Sigmund Freud και αργότερα η κόρη του, Anna Freud, περιέγραψαν την προβολή ως έναν από τους βασικούς αμυντικούς μηχανισμούς του Εγώ. Στη σύγχρονη ψυχολογία, η έννοια παραμένει χρήσιμη, αν και εξετάζεται υπό το πρίσμα της γνωσιακής και κοινωνικής ψυχολογίας. Έρευνες δείχνουν ότι η προβολή δεν είναι μόνο «παθολογικό» φαινόμενο· λειτουργεί συχνά στην καθημερινότητα, επηρεάζοντας σχέσεις, κρίσεις και αποφάσεις.
Παραδείγματα από την καθημερινή ζωή
- Ένας άνθρωπος που δυσκολεύεται να αποδεχτεί τη δική του ζήλια, κατηγορεί τον/την σύντροφό του ότι είναι εκείνος που ζηλεύει.
- Ένας εργασιομανής μάνατζερ μπορεί να χαρακτηρίζει τους συνεργάτες του ως «ανταγωνιστικούς» ή «σκληρούς», ενώ στην πραγματικότητα αυτός εκδηλώνει τις ίδιες τάσεις.
- Στο κοινωνικό επίπεδο, η προβολή μπορεί να οδηγήσει σε στερεότυπα και προκαταλήψεις: ομάδες που απορρίπτουν τα δικά τους αδύναμα σημεία τα «φορτώνουν» σε μειονότητες ή εξωτερικούς «εχθρούς».
Η διπλή όψη της προβολής
Η προβολή έχει προστατευτική λειτουργία: μας βοηθά να διατηρούμε μια θετική εικόνα για τον εαυτό μας και να αποφεύγουμε το ψυχολογικό βάρος της αυτοκριτικής. Ωστόσο, μακροπρόθεσμα, μπορεί να παρεμποδίσει την αυτογνωσία και να δηλητηριάσει τις διαπροσωπικές μας σχέσεις. Όταν βλέπουμε τους άλλους ως «καθρέφτες» των ανεπιθύμητων πλευρών μας, δυσκολευόμαστε να αναγνωρίσουμε την πραγματικότητα και να αναπτυχθούμε.
Προβολή ή αυτογνωσία;
Ένα κρίσιμο ερώτημα είναι: πώς μπορούμε να αναγνωρίσουμε πότε προβάλλουμε; Συνήθως, οι έντονες αντιδράσεις σε μικρές συμπεριφορές των άλλων κρύβουν κάτι περισσότερο για εμάς παρά για εκείνους. Η ψυχοθεραπεία (ιδίως η ψυχοδυναμική, αλλά και η γνωσιακή-συμπεριφορική) μπορεί να βοηθήσει στην αποκωδικοποίηση αυτών των μηχανισμών.
Στο βάθος, η προβολή μας καλεί να δούμε την ίδια μας τη «σκιά», κατά την έκφραση του Carl Jung: τα κομμάτια του εαυτού που φοβόμαστε ή αρνούμαστε. Αντί να τα εξορίσουμε στους άλλους, ίσως αξίζει να τα αντιμετωπίσουμε ως προσκλήσεις για μεγαλύτερη αυτοαποδοχή.
Τελικά, η προβολή είναι μια υπενθύμιση ότι ο τρόπος που βλέπουμε τον κόσμο δεν είναι ποτέ εντελώς «αντικειμενικός»· συχνά είναι ένας καθρέφτης του εσωτερικού μας κόσμου. Το ερώτημα που μένει είναι για πολλούς είναι : ως πότε θα βλέπουμε τα δύσκολα κομμάτια μας στους άλλους μη βρίσκοντας το θάρρος να τα αναγνωρίσουμε μέσα μας;
