Κοινωνική Έκθεση και Ψυχική Υγεία: Η φθορά που «γράφεται» στον Εγκέφαλο
Γνωστοί παράγοντες κινδύνου για άνοια
Υπάρχουν 14 τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου για άνοια:
- χαμηλή εκπαίδευση
- υπέρταση
- κάπνισμα
- παχυσαρκία
- κατάθλιψη
- σωματική αδράνεια
- διαβήτης
- υψηλή LDL χοληστερόλη
- κοινωνική απομόνωση
- υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ
- τραυματισμός στο κεφάλι στη μέση της ζωής
- έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση στη μετέπειτα ζωή
- προβλήματα ακοής
- ανεπεξέργαστη απώλεια όρασης
Μη τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου
- Ηλικία: Ο κίνδυνος εμφάνισης άνοιας αυξάνεται σημαντικά με την αύξηση της ηλικίας.
- Γενετική: Κληρονομικές γονιδιακές παραλλαγές, όπως το αλληλόμορφο APOE ε4, μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου Αλτσχάιμερ, της πιο συχνής μορφής άνοιας.
- Οικογενειακό ιστορικό: Το οικογενειακό ιστορικό άνοιας υποδηλώνει μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης της πάθησης.
- Φύλο: Οι γυναίκες έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν τη νόσο Alzheimer σε σύγκριση με τους άνδρες.
- Εθνική καταγωγή: Ορισμένες εθνοτικές ομάδες έχουν δείξει υψηλότερο κινδύνο για την ανάπτυξη άνοιας.
2 νέοι παράγοντες κινδύνου για άνοια ή αθροιστική επίδραση των γνωστών;
Νεότερες μελέτες διευρύνουν όλο και περισσότερο τη γνώση μας για τους παράγοντες που προκαλούν αυξημένη ευπάθεια στον εγκέφαλο και καταδεικνύουν πως η σωρευτική κοινωνική έκθεση — δηλαδή οι δύσκολες συνθήκες μέσα από όλη τη ζωή, όπως η φτώχεια, η ανεπαρκής εκπαίδευση, η κακή διατροφή και η περιορισμένη πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη — έχει μακροχρόνιες επιπτώσεις στη δομή και λειτουργία του εγκεφάλου.
Παράλληλα, μια ξεχωριστή αλλά όχι άσχετη γραμμή έρευνας δείχνει ότι η συνύπαρξη ψυχικών διαταραχών — τόσο διαταραχών διάθεσης (π.χ. κατάθλιψη) όσο και των αγχωδών διαταραχών — αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης άνοιας.
Κοινωνική Έκθεση (Social Exposome): Τι μας λέει η έρευνα
- Μια μεγάλη διεθνής μελέτη (Joaquin Migeot et al, 2025) που συμπεριέλαβε 2211 άτομα από έξι χώρες της Λατινικής Αμερικής διαπίστωσε ότι ένας συνδυασμός κοινωνικών παραγόντων — χαμηλού μορφωτικού επιπέδου, επισιτιστικής ανασφάλειας, περιορισμένης πρόσβασης σε υγεία, τραυματικών εμπειριών της παιδικής ηλικίας — συνδέεται με χειρότερη γνωστική λειτουργία, μειωμένη λειτουργικότητα, αυξημένα ψυχιατρικά συμπτώματα και αλλαγές στον εγκέφαλο (δομικά και στη συνδεσιμότητα).
- Το “πολύπλευρο” κοινωνικό έκθεμα (multidimensional social exposome, MSE) αποδεικνύεται πιο αξιόπιστος δείκτης κινδύνου από μεμονωμένους παράγοντες κινδύνου για άνοια (π.χ. μόνο εκπαίδευση ή μόνο εισόδημα).
- Οι επιπτώσεις είναι εμφανείς και στην υγιή γήρανση, αλλά και σε άτομα με ήδη εγκατεστημένη άνοια.
Μάθετε για τους Κοινωνικούς καθοριστικούς παράγοντες της υγείας ως παράγοντες κινδύνου για σωματική και ψυχική υγεία.
Ψυχιατρική Συννοσηρότητα & Άνοια : Ισχυρές συσχετίσεις
- Σε μελέτη με βάση 14 χρόνια κλινικών δεδομένων από 3688 ασθενείς στο ψυχιατρικό Τμήμα του νοσοκομείου Bicêtre στη Γαλλία, βρέθηκε ότι όσο περισσότερες ψυχιατρικές διαταραχές έχει ένα άτομο, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για άνοια. Για 2 διαταραχές ο κίνδυνος είναι περίπου 2,3 φορές, ενώ για 4 διαταραχές φτάνει ως 11,1 φορές σε σύγκριση με όσους έχουν μόνο μία.
- Ειδικά η συνύπαρξη διαταραχών διάθεσης και άγχους εμφανίζει πολύ υψηλές πιθανότητες μεταγενέστερης άνοιας.
- Άλλη παλαιότερη μελέτη (Νέα Ζηλανδία) επιβεβαιώνει ότι οι ψυχικές διαταραχές στην πρώιμη ή μεσαία ηλικία σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο άνοιας και πρόωρης εμφάνισης.
Η ψυχιατρική συννοσηρότητα αναφέρεται στο φαινόμενο όπου ένα άτομο διαγιγνώσκεται με περισσότερες από μία διαταραχές στην πορεία της ζωής του. Ενημερωθείτε για την ψυχιατρική διάγνωση.
Πού “συναντιούνται” οι δύο Γραμμές : Κοινωνική Πίεση και Ψυχιατρική Συννοσηρότητα
Η πιθανότητα αλληλεπίδρασης των παραγόντων που προκύπτουν από τις δύο προαναφερόμενες έρευνες είναι υπαρκτή. Ας δούμε πως :
- Κοινωνική πίεση / κοινωνικοί καθοριστικοί προσδιοριστές της υγείας → αυξημένο στρες, κακή διατροφή, περιορισμένη πρόσβαση σε φροντίδα → παράγοντες που ενθαρρύνουν ή επιδεινώνουν όλες τις ψυχικές διαταραχές.
- Ψυχικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη αλλά και το χρόνιο στρες μπορούν να επιδράσουν βλαπτικά στον εγκέφαλο μέσα από μηχανισμούς όπως φλεγμονή, οξειδωτικό στρες, δυσλειτουργία στον άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης κτλ.
- Αξίζει να τονιστεί ότι τα άτομα με σοβαρές ψυχικές διαταραχές έχουν 2–3 φορές υψηλότερη θνησιμότητα από τον γενικό πληθυσμό. Σε αυτό συμβάλλει η αυξημένη συχνότητα σωματικών νοσημάτων—καρδιαγγειακών παθήσεων, σακχαρώδη διαβήτη, παχυσαρκίας και αναπνευστικών νοσημάτων (λόγω των υψηλότερων ποσοστών καπνίσματος) που παρατηρούνται σε αυτή την ομάδα.
- Σωματικές παθήσεις όπως υψηλή αρτηριακή πίεση, υψηλό σάκχαρο αίματος (διαβήτης), υψηλή χοληστερόλη και συνήθειες όπως κάπνισμα, υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, σωματική αδράνεια, παχυσαρκία αποτελούν ούτως ή άλλως παράγοντες κινδύνου για άνοια.
- Όταν αυτές οι διαταραχές συνυπάρχουν με δυσμενείς κοινωνικές συνθήκες, τότε ενδεχομένως υπάρχει συνδυαστική/επιταχυνόμενη φθορά: οι κοινωνικοί, σωματικοί και ψυχιατρικοί παράγοντες ενσωματώνονται στον εγκέφαλο ως “φορείς” επιπρόσθετου κινδύνου.
Είναι παράξενο μετά από όλα αυτά που ο αριθμός των ατόμων με άνοια προβλέπεται σχεδόν να τριπλασιαστεί από 57,4 εκατομμύρια περιπτώσεις το 2019 σε 152,8 εκατομμύρια περιπτώσεις το 2050 (Lancet).
Επιπτώσεις για Πρόληψη και Πολιτική
- Έγκαιρη παρέμβαση: Οι προσπάθειες πρόληψης άνοιας δεν πρέπει να ξεκινούν μόλις στην ώριμη ηλικία, αλλά ήδη από την παιδική και εφηβική ηλικία, με έμφαση σε ασφαλείς και υποστηρικτικούς περιβάλλοντες, ποιοτική εκπαίδευση και πρόσβαση στην υγεία.
- Ψυχική υγεία ως στοιχείο δημόσιας υγείας: Η αναγνώριση και θεραπεία των ψυχικών διαταραχών — και ιδιαίτερα όταν υπάρχουν πολλαπλές – δεν είναι μόνο θέμα ποιότητας ζωής αλλά και πρόληψης μελλοντικών νόσων.
- Πολιτικές για κοινωνική ισότητα: Μείωση της επισιτιστικής ανασφάλειας, βελτίωση υποδομών υγείας, δημιουργία ευκαιριών εκπαίδευσης, κοινωνικής στήριξης, και ενίσχυση της προσβασιμότητας — όλα αυτά μπορούν να δημιουργήσουν “προστατευτικό κεφάλαιο” για τον εγκέφαλο.
- Εντοπισμός ομάδων υψηλού κινδύνου: Άτομα με πολλαπλές ψυχιατρικές διαταραχές ή που είχαν δυσμενείς κοινωνικές συνθήκες ήδη από νεαρή ηλικία θα μπορούσαν να αποτελούν στόχο ειδικών διαγνωστικών και προληπτικών παρεμβάσεων.
Συμπέρασμα
Η κοινωνική έκθεση και η ψυχιατρική συννοσηρότητα λειτουργούν ανεξάρτητα ή και συνδυαστικά, δημιουργώντας έναν συσσωρευτικό κίνδυνο για εγκεφαλική φθορά και ανάπτυξη άνοιας. Η πρόληψη άνοιας έχει να κάνει τόσο με τις κοινωνικές συνθήκες όσο και την ψυχική υγεία — και χρειάζεται να να ξεκινάει νωρίς, ακόμη και από την παιδική ηλικία, για να “ανοικοδομηθεί” ένα περιβάλλον που προάγει την ανθεκτικότητα του εγκεφάλου.