Τι είναι η διπολική διαταραχή
Η διπολική διαταραχή είναι μια χρόνια ψυχική διαταραχή που εκδηλώνεται με ακραίες αλλαγές στη διάθεση : επεισόδια μανίας ή υπομανίας που εναλλάσσονται με περιόδους κατάθλιψης.
Πρόκειται για διαταραχή της φυσιολογικής ψυχικής λειτουργίας με σημαντικό νευροβιολογικό υπόβαθρο, επηρεάζοντας σε βαρύτητα που ποικίλλει το συναίσθημα, τη σκέψη, την ενέργεια, τη δραστηριότητα, την ομιλία, την συγκέντρωση, τον αυτοέλεγχο.
Η διπολική διαταραχή (ο παλιότερος όρος είναι μανιοκατάθλιψη) εκδηλώνεται με φάσεις κατά τη διάρκεια της ζωής του ασθενούς. Στο ~90% των περιπτώσεων οι φάσεις αυτές είναι δύο ειδών που τις ονομάζουμε πόλους, εξού και ο όρος διπολική.
Ο ένας πόλος αφορά την καταθλιπτική φάση και ο άλλος πόλος τη μανία ή υπομανία, οι οποίες εναλλάσσονται επανειλημμένα και ακανόνιστα. Στο ενδιάμεσο είναι δυνατόν να υπάρχουν και περίοδοι χωρίς συμπτώματα (νορμοθυμία) ποικίλης διάρκειας. Θα περιγράψουμε εκτενώς τις συναισθηματικές αυτές μεταβολές στη συνέχεια του άρθρου, οι οποίες μπορούν να επηρεάσουν σοβαρή λειτουργική έκπτωση στη ζωή ενός ατόμου, καθιστώντας τη διάγνωση και την αντιμετώπιση της διπολικής διαταραχής ιδιαίτερα σημαντική.
Συχνότητα & ηλικία εμφάνισης
Η διπολικη διαταραχή συναντάται σε ποσοστό ~1-2% του πληθυσμού. Η ηλικία εμφάνισης ποικίλλει με τις περισσότερες περιπτώσεις να είναι πρώιμης έναρξης (εφηβεία) και μέσης (20-25 ετών), ενώ λιγότερο συχνά ξεκινά μετά τα 40 έτη.
Διπολική διαταραχή – συμπτώματα
Τα συμπτώματα της διπολικής διαταραχής διακρίνονται ανάλογα με τη φάση που επικρατεί : μανία ή κατάθλιψη.
Συμπτώματα μανίας (μανιακό επεισόδιο)
Το έντονα ανεβασμένο συναίσθημα (ευφορία, ευερεθιστότητα) αποτελεί το κυριότερο σύμπτωμα της μανίας.
Και ταυτόχρονα υπάρχουν τουλάχιστον 3 από τα παρακάτω :
- Μείωση ανάγκης για ύπνο
- Λογόρροια : ακατάπαυστη ροή ομιλίας, πίεση λόγου
- Ιδεοφυγή : συνεχής και ταχύτατη εναλλαγή σκέψεων με πολυθεματικό περιεχόμενο
- Παραληρητικές ιδέες
- Υπερένταση/ ψυχοκινητική ανησυχία/ διέγερση/ αύξηση στοχοκατευθυνόμενης δραστηριότητας
- Διάσπαση προσοχής, περισπασιμότητα προσοχής
- Άρση αναστολών, υψηλή παρορμητικότητα, απερίσκεπτη/επικίνδυνη συμπεριφορά, υπερβολικές χρηματικές σπατάλες
Σημειώσεις
- Παραληρητικές ιδέες αναφοράς και συσχέτισης, μανία καταδίωξης, παραλήρημα μεγαλείου και ερωτομανιακό παραλήρημα είναι κάποιες από από τις πιο συνηθισμένες ψυχωτικές εκδηλώσεις στο μανιακό επεισόδιο.
- H ψυχοκινητική ανησυχία βιώνεται ως μια αγχώδη επαγρύπνηση & τάση για συνεχή άσκοπη κίνηση. Σε επείγουσες περιπτώσεις αυτό φτάνει να γίνει ψυχοκινητική διέγερση, όπου πλέον ο διπολικός μπορεί να γίνει επιθετικός ή αυτοκαταστροφικός.
- Όταν μέσα σε διάστημα ενός έτους εμφανίζονται τέσσερα ή περισσότερα ξεχωριστά επεισόδια διάθεσης η διαταραχή έχει χαρακτήρα rapid cycling (ταχυφασικότητα).
- Είτε στην καταθλιπτική φάση, είτε στη μανία η νοσηλεία μπορεί να καταστεί απαραίτητη ανάλογα τη βαρύτητα των συμπτωμάτων.
Συμπτώματα στην καταθλιπτική φάση
Αυτή η φάση χαρακτηρίζεται από αισθήματα έντονης θλίψης, απελπισίας, απουσία ευχαρίστησης και απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που παλαιότερα προκαλούσαν χαρά. Το άτομο μπορεί να βιώσει σοβαρή κόπωση, αίσθημα αδυναμίας και σκέψεις αυτοκτονίας. Πρόκειται για τα συμπτώματα της κατάθλιψης.
Η καταθλιπτική φάση της διπολικής διαταραχής ονομάζεται διπολική κατάθλιψη.
Μικτό επεισόδιο συμπτώματα
Στο μικτό επεισόδιο διάφορα καταθλιπτικά συμπτώματα όπως απελπισία και ανηδονία εμφανίζονται ταυτόχρονα ή εναλλάσσονται γρήγορα με διάφορα μανιακά συμπτώματα, όπως ευερεθιστότητα, σκέψεις που τρέχουν, αυξημένη ομιλητικότητα ή αυξημένη δραστηριότητα.
Τύποι διπολικής διαταραχής
Στα πιο σύγχρονα διαγνωστικά εγχειρίδια DSM-V και ICD-11 οι διπολικές ή συναφείς διαταραχές περιλαμβάνουν τους ακόλουθους τύπους :
🔸Διπολική διαταραχή τύπου Ι
🔸Διπολική διαταραχή τύπου ΙΙ
🔸Κυκλοθυμική διαταραχή
🔸Άλλες καθορισμένες διπολικές ή συναφείς διαταραχές
Ας δούμε κάθε περίπτωση ξεχωριστά :
Διπολική διαταραχή τύπου 1 (μανιοκατάθλιψη)
Η διπολική διαταραχή τύπου 1 είναι ο βαρύτερος τύπος, δηλαδή εκδηλώνονται τα συμπτώματα των 2 πόλων στην πιο έντονη τους μορφή. Είναι η κλασική μανιοκατάθλιψη, ο παλιός όρος για την συγκεκριμένη διαταραχή.
Διπολική διαταραχή τύπου 2 (υπομανία)
Τα συμπτώματα διπολικής διαταραχής είναι ίδια αλλά ελαφρύτερα και πιο ελεγχόμενα στη διπολική διαταραχή τύπου 2. Η υπομανία ή το υπομανιακό επεισόδιο είναι οι έννοιες που περιγράφουν αυτή την λιγότερο βαριά ψυχική κατάσταση. Συχνά συνυπάρχει συναισθηματική αστάθεια, ευερεθιστότητα και ως επί το πλείστον συχνή μετάβαση από υπομανία σε κατάθλιψη.
Η λειτουργικότητα επηρεάζεται λίγότερο σε σχέση με τον τύπο 1. Φαινομενικά η λειτουργικότητα μπορεί να μοιάζει αυξημένη καθώς το στοιχείο που ξεχωρίζει είναι η τάση για υπερδραστηριότητα και η υπερβολική αυτοεκτίμηση.
Κυκλοθυμία
Η κυκλοθυμική διαταραχή χαρακτηρίζεται από επίμονη αστάθεια της διάθεσης για περίοδο τουλάχιστον 2 ετών, η οποία περιλαμβάνει πολυάριθμες περιόδους υπομανιακών και καταθλιπτικών συμπτωμάτων, τα οποία είναι παρόντα τις περισσότερες φορές.
Άλλες καθορισμένες διπολικές ή συναφείς διαταραχές
Εδώ ανήκουν οι άτυπες περιπτώσεις διπολικής διαταραχής όπου ναι μεν υπάρχουν τα σχετικά συμπτώματα μανίας, υπομανίας ή κατάθλιψης, αλλά δεν αντιστοιχούν επακριβώς στα κριτήρια του τύπου Ι ή ΙΙ.
Διπολική διαταραχή – συμπεριφορά
Δεν υπάρχει η έννοια διπολική συμπεριφορά, υπάρχουν διαταραχές συμπεριφοράς που εμφανίζονται στη μανία (χωρίς όμως να σημαίνει ότι έχει μανία όποιος έχει μεμονωμένα μια από αυτές) που έχουν να κάνουν συνήθως με μεγάλη παρορμητικότητα και άρση αναστολών κατά τη διάρκεια των επεισοδίων όπως :
- η συχνά ακραία σπατάλη χρημάτων,
- ο τζόγος,
- η επιθετικότητα,
- η απερίσκεπτη οδήγηση,
- η αυξημένη σεξουαλικότητα
Λόγω της μειωμένης κρίσης που συνοδεύει ένα μανιακό (ενίοτε και το υπομανιακό) επεισόδιο οι διπολικοί ασθενείς κινδυνεύουν ή συνιστούν κίνδυνο για τρίτους στις παραπάνω περιπτώσεις. Προβλήματα υγείας λόγω πλημμελούς φροντίδας του εαυτού, τροχαία ατυχήματα, απώλεια περιουσίας είναι οι συνηθέστερες συνέπειες.
Όμως ο κυριότερος λόγος επικινδυνότητας στη διπολική διαταραχή είναι η αυτοκτονικότητα που μπορει να υπάρχει και στους δύο πόλους.
Διπολική διαταραχή – λειτουργικότητα
Η ατομική λειτουργικότητα επηρεάζεται σε κοινωνικό, εργασιακό και οικογενειακό επίπεδο.
Συχνά οι διαταραχές συμπεριφοράς προκαλούν προβλήματα στις σχέσεις, όπως στον γάμο, οδηγώντας σε χωρισμό και διαζύγιο. Ειδικά σε φάσεις απορρύθμισης η συμβίωση μπορεί να δοκιμάζεται έντονα. Η επίγνωση του προβλήματος και η σωστή συμμόρφωση στη θεραπεία είναι σημαντικές για την υποστήριξη των σχέσεων των ανθρώπων με διπολικη διαταραχη.
Τι δεν είναι η διπολική διαταραχή
- Η διπολική διαταραχή δεν είναι σχιζοφρένεια από την οποία έχει ευνοϊκότερη πρόγνωση.
- Δεν υπάρχει διπολικη προσωπικοτητα & διπολικος χαρακτηρας ή 2 διαφορετικές προσωπικότητες στην πάθηση. Δημιουργεί συχνά σύγχυση η οριακή διαταραχή προσωπικότητας που μοιάζει σε κάποια στοιχεία, ενώ μπορεί και να συνυπάρχει.
- Δεν έχει σχέση με την ευφυία, αν και τα συμπτώματα της υπερδραστηριότητας και των ταχύτατων σκέψεων μπορεί να δίνουν αυτή την εντύπωση. Δηλαδή ο διπολικός άρρωστος μπορεί να διαθέτει κανονική, περισσότερη ή λιγότερη εξυπνάδα.
- Δεν υπάρχει σχέση με τη διπολική σκέψη. Η διπολική σκέψη είναι ένας τρόπος σκέψης που χρησιμοποιείται σε ποικίλο βαθμό από την πλειοψηφία των ανθρώπων. Έχει να κάνει με την ερμηνεία γεγονότων με όρους άσπρο ή μαύρο.
Συννοσηρότητα
Τα άτομα με διπολική διαταραχή τύπου Ι έχουν 3 φορές περισσότερες πιθανότητες για κατάχρηση & εξάρτηση από αλκοόλ καθώς και περίπου 7 φορές περισσότερες πιθανότητες για κατάχρηση & εξάρτηση από ναρκωτικά σε σχέση με το πληθυσμό. Οι καταχρήσεις αυτές δυστυχώς περιπλέκουν ιδιαίτερα κλινική είκόνα και θεραπεία.
Συνύπαρξη άλλων διαταραχών είναι επίσης πιθανή : ΔΕΠΥ, αγχώδης διαταραχή, διαταραχή προσωπικότητας, διατροφικές διαταραχές (Hirschfeld, Vornik, 2005). Ιδιαίτερη περίπτωση είναι η πολύ συχνή συννόσηση με θυροειδίτιδα Hashimoto.
Σύμφωνα με τελευταίες μελέτες το συννοσηρό άγχος έχει σημαντικές κλινικές επιπτώσεις όταν συνυπάρχει με διπολική διαταραχή. Αρκετές μελέτες έχουν αναφέρει δυσμενέστερη έκβαση σε διπολικούς με αγχώδη διαταραχή, όπως συχνότερες αλλαγές διάθεσης, σοβαρότερα επεισόδια κατάθλιψης, υψηλότερα ποσοστά κατάχρησης ουσιών, αυξημένες απόπειρες αυτοκτονίας, λιγότερο ευνοϊκή ανταπόκριση στη θεραπεία.
Διπολική διαταραχή – αιτίες
- Η βασική αιτία της διπολικής διαταραχής είναι η γενετική προδιάθεση.
- Ενίοτε μπορεί να πυροδοτηθεί από σοβαρά ψυχοπιεστικά γεγονότα ζωής όπως π.χ. μια απώλεια.
Ακόμη είναι δύσκολο να μπορούμε να μιλήσουμε αξιόπιστα για τα ποσοστά κληρονομικότητας παρόλο που ξέρουμε ότι η ύπαρξη ενός ή περισσότερων διαγνωσμένων μελών οικογένειας αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης και σε άλλα μέλη και μάλιστα αναλογικά με το βαθμό συγγένειας. Η αδρή γνώση που έχουμε ως τώρα είναι ποσοστό περίπου 10% να κληρονομήσει τη διαταραχή παιδί οικογένειας με ένα διπολικό γονέα, ενώ φτάνει στο 40% αν και οι δύο γονείς είναι διπολικοί.
Θα πρέπει να είναι σαφές ότι απλώς και μόνο επειδή ένα μέλος της οικογένειας έχει διαγνωσθεί, δεν σημαίνει ότι άλλα μέλη της οικογένειας θα αναπτύξουν οπωσδήποτε τη διαταραχή.
Τα τελευταία χρόνια το 25% περίπου των περιπτώσεων της διαταραχής έχουν συσχετισθεί από μελέτες (Genome-Wide Association (GWAS)) με πιο συγκεκριμένους μη ειδικούς γενετικούς δείκτες. Τα συμπεράσματα συνοπτικά είναι ότι :
- Η διπολική διαταραχή και οι σχετικές διαγνώσεις έχουν γενετική βάση.
- Δεν προκαλούνται από ένα μόνο μη φυσιολογικό γονίδιο, αλλά έχουν πολυγονιδιακή προέλευση.
- Διπολική διαταραχή και σχιζοφρένεια μοιράζονται καθώς φαίνεται κοινές γονιδιακές καταβολές σε ένα μικρό βαθμό.
- Η γενετική παραλλαγή εξηγεί εν μέρει την κλινική ετερογένεια των διαγνώσεων.
Παρά αυτήν την ουσιαστική πρόοδο, το μεγαλύτερο μέρος του κληρονομικού ρίσκου παραμένει ανεξήγητο, υποδηλώνοντας ότι υπάρχουν ακόμα πολλά να μάθουμε για τη γενετική της διπολικής διαταραχής.
Διπολική διαταραχή – αντιμετώπιση
Η θεραπεία της διπολικής διαταραχής περιλαμβάνει φαρμακευτική αγωγή των επεισοδίων και της φάσης συντήρησης. Όσο σημαντική παράμετρος της θεραπείας είναι να υπάρξει πλήρης ύφεση είτε του καταθλιπτικού (βλέπε θεραπεία κατάθλιψης) είτε του μανιακού επεισοδίου, τόσο σημαντική είναι ως προς την πρόληψη υποτροπών και η σωστή διαχείριση της φάσης συντήρησης.
Τα φάρμακα για τη διπολική διαταραχή είναι κατά κύριο λόγο :
- οι σταθεροποιητές της διάθεσης,
- τα αντιψυχωτικά και
- τα αντικαταθλιπτικά
Τα νέα αντιψυχωτικά φάρμακα που υπάρχουν σήμερα έχουν σχετικά καλύτερο προφίλ από τα παλιά και επιπλέον λόγω ιδιαίτερου τρόπου δράσης, μπορούν να καλύψουν σε πολλές περιπτώσεις και τις δύο φάσεις της μανιοκατάθλιψης. Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα πρέπει να χρησιμοποιούνται με προσοχή καθώς μπορεί να φέρουν αλλαγή από κατάθλιψη σε μανια.
Η ψυχοθεραπεία ιδίως σε φάσεις κατάθλιψης έχει σημαντικό και υποτιμημένο ρόλο. Τέλος οι ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις και η ψυχοεκπαίδευση σε οικογενειακό επίπεδο μπορούν να συμβάλλουν στη διατήρηση των περιόδων της ύφεσης για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα.
Κάποιες περιπτώσεις της νόσου είναι ανθεκτικές στη θεραπεία ιδίως στην καταθλιπτική φάση. Αυτό σημαίνει στην πράξη ότι έχει δοκιμαστεί μεγάλος αριθμός φαρμάκων χωρίς αποτέλεσμα. Σε αυτές τις περιπτώσεις επιλογή μπορεί να είναι η θεραπεία χωρίς φάρμακα rTMS (Επαναληπτικός Διακρανιακός Μαγνητικός Συντονισμός).
Η αποδοχή της διαταραχής είναι σημαντική, χωρίς να σημαίνει ότι δεν υπάρχει περιθώριο να ζει κανείς όσο καλύτερα μπορεί με την κατάλληλη συμμόρφωση στη θεραπεία. Γάμος, οικογένεια και εργασία είναι εφικτό να υπάρξουν για ορισμένους ανθρώπους με την κατάλληλη υποστήριξη, επιμονή και υπομονή στη θεραπευτική διαδικασία.
Διπολική Διαταραχή : Μύθοι και Πραγματικότητα
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής