Τι είναι η εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας

Ανάμεσα στα φυσιολογικά και αναμενόμενα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης και προσαρμογής, βρίσκεται η εξάρτηση ενός ατόμου από ένα άλλο. Μία υγιής και «ώριμη» μορφή εξάρτησης δίνει στον καθένα τη δυνατότητα να δημιουργεί σχέσεις με άλλους, οι οποίοι προσφέρουν στήριξη και συμβάλλουν στη συναισθηματική ισορροπία του ατόμου. Επιπλέον, η εξάρτηση αυξάνει τη διαθεσιμότητα του ίδιου του ατόμου για παροχή βοήθειας και υποστήριξης στους άλλους.

Παρ ’όλα αυτά, όταν η εξάρτηση γίνεται υπερβολική και δυσπροσαρμοστική, τότε ενδεχομένως να πρόκειται για εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας (Dependent personality disorder, DPD). Η διαταραχή αυτή χαρακτηρίζεται από διάχυτη, υπερβολική ανάγκη για φροντίδα από άλλους, εξαιτίας της λανθασμένης αντίληψης του ατόμου ότι δεν μπορεί να λειτουργήσει επαρκώς χωρίς τη βοήθειά τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, το άτομο να προσκολλάται και να υποτάσσεται με τη συμπεριφορά του στους άλλους και να φοβάται έντονα τον αποχωρισμό από αυτούς (APA, 2013· Bornstein, 1998).

Η εξαρτητική διαταραχή ανήκει στην Γ Ομάδα (Cluster B) των διαταραχών προσωπικότητας. Οι διαταραχές που κατηγοριοποιούνται σε αυτή την ομάδα χαρακτηρίζονται από άγχος και φόβο. Στην ίδια ομάδα ανήκουν και η αποφευκτική και η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας. Οι διαταραχές διαφέρουν σχετικά με το αντικείμενο του άγχους, καθώς και τις συμπεριφορές που τα άτομα επιλέγουν για να κατευνάσουν την ανησυχία τους.

Οι άνθρωποι αυτής της κατηγορίας, συχνά λόγω της εξαρτητικής τους συμπεριφοράς, δεν αποκτούν δεξιότητες που τους επιτρέπουν να ζήσουν ανεξάρτητα.

Χαρακτηριστικά στοιχεία – συμπτώματα εξαρτητικής προσωπικότητας

Τα άτομα με εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας τείνουν να αλληλοεπιδρούν κοινωνικά μόνο με τους λίγους ανθρώπους από τους οποίους εξαρτώνται. Συχνά, βασίζονται σε ένα συγκεκριμένο άτομο, όπως τον/την σύζυγο ή τους γονείς, ενώ η ανάγκη τους για φροντίδα δεν συνάδει με την ηλικία και την κατάστασή τους.

Όταν διακόπτεται μια στενή εξαρτητική σχέση, τα άτομα με αυτή τη διαταραχή προσπαθούν αμέσως να βρουν αντικαταστάτη. Λόγω της απελπιστικής τους ανάγκης για φροντίδα, δεν κάνουν διακρίσεις στην επιλογή αντικαταστάτη. Επιπλέον, φοβούνται την εγκατάλειψη από αυτούς από τους οποίους εξαρτώνται, ακόμη και όταν φαίνεται να μην υπάρχει λόγος.

Θεωρούν τους εαυτούς τους κατώτερους και τείνουν να υποτιμούν τις ικανότητές τους, ενώ συχνά αντιλαμβάνονται κάθε κριτική ή αποδοκιμασία ως απόδειξη της ανικανότητάς τους, υπονομεύοντας περαιτέρω την αυτοπεποίθησή τους. Ακόμα και όταν το συναίσθημα του θυμού είναι κατάλληλο να εκφραστεί σε μία περίσταση, δεν θα θυμώσουν με φίλους ή συναδέλφους, καθώς φοβούνται μήπως χάσουν την υποστήριξή τους (έλλειψη ισορροπίας στις σχέσεις).

Τα άτομα με εξαρτητική διαταραχή, δυσκολεύονται να πάρουν αποφάσεις, είτε σοβαρές (π.χ. επιλογή επαγγελματικής απασχόλησης) είτε πιο καθημερινές (π.χ. επιλογή ντυσίματος), και χρειάζονται συμβουλές και επιβεβαίωση από τους άλλους σε υπερβολικό βαθμό. Γενικότερα, τα άτομα αυτά έχουν την τάση να υιοθετούν μία παθητική στάση και να ζητούν από άλλους να αναλάβουν την ευθύνη σε βασικούς τομείς της ζωής τους. Είναι πιθανό ακόμη και να συμφωνούν με άλλους ενώ έχουν αντίθετη άποψη με σκοπό να αποφύγουν την απόρριψη (Bornstein, 2012).

Τα συχνότερα συμπτώματα της εξαρτητικής διαταραχής περιλαμβάνουν:

Φόβο ότι το άτομο θα μείνει μόνο του
Αποφυγή λήψης πρωτοβουλιών ή ανάληψης ευθυνών
Ευαισθησία στην κριτική
Έλλειψη απόψεων/γνώμης

Για τη διάγνωση της εξαρτητικής διαταραχής προσωπικότητας, τα άτομα πρέπει να έχουν μια επίμονη, υπέρμετρη ανάγκη να τα φροντίζουν, η οποία οδηγεί στην υποταγή και την προσκόλληση τους στους άλλους, με έναρξη στην πρώιμη ενήλικη ζωή.

Σύμφωνα με το DSM-5, αυτή η επίμονη ανάγκη φαίνεται από την παρουσία τουλάχιστον 5 ή περισσότερων συμπτωμάτων από τα ακόλουθα:

Δυσκολία στη λήψη καθημερινών αποφάσεων, χωρίς υπερβολικό αριθμό συμβουλών και διαβεβαιώσεων από άλλους
Ανάγκη να αναλαμβάνουν οι άλλοι την ευθύνη για τους περισσότερους σημαντικούς τομείς της ζωής τους
Δυσκολία στην έκφραση διαφωνίας, λόγω του ότι φοβούνται ότι θα χάσουν την υποστήριξη ή την έγκριση των άλλων
Δυσκολία στην έναρξη προγραμμάτων/έργων όταν πρόκειται να το κάνουν μόνα τους (κυρίως λόγω της έλλειψης εμπιστοσύνης στην κρίση και τις ικανότητες τους, παρά από έλλειψη κινήτρου ή ενεργητικότητας)
Προθυμία να κάνει υπερβολικά πολλά πράγματα (π.χ. να αναλάβει εθελοντικά δυσάρεστες/επώδυνες δραστηριότητες) προκειμένου να εξασφαλίσει την επιδιωκόμενη φροντίδα και υποστήριξη από άλλους
Αίσθημα δυσφορίας ή αδυναμίας όταν βρίσκονται μόνοι επειδή φοβούνται ότι είναι ανίκανοι να φροντίσουν τον εαυτό τους
Επείγουσα ανάγκη για τη δημιουργία μίας νέας σχέσης με κάποιο άτομο που θα τους παρέχει φροντίδα και στήριξη, όταν μία στενή τους σχέση λήγει
Επίμονη ενασχόληση με μη ρεαλιστικό τρόπο με φόβους ότι θα εγκαταλειφθούν και θα χρειαστεί να φροντίζουν τον εαυτό τους

Η διαταραχή μπορεί να εμφανιστεί σε άτομα με ειδικές ανάγκες ή άτομα που νοσούν. Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι πάσχοντες εμφανίζουν δυσκολίες να αναλάβουν την ευθύνη για τον εαυτό τους σημαντικά μεγαλύτερες από το αναμενόμενο για την εκάστοτε κατάσταση (APA, 2013).

Αιτίες

Οι πληροφορίες σχετικά με τα αίτια της εξαρτητικής διαταραχής προσωπικότητας είναι περιορισμένες. Οι πολιτιστικοί παράγοντες, οι πρώιμες αρνητικές εμπειρίες και οι βιολογικοί παράγοντες που σχετίζονται με το άγχος πιστεύεται ότι συμβάλλουν στην ανάπτυξη εξαρτητικής διαταραχής προσωπικότητας. Οικογενειακά γνωρίσματα όπως η υποταγή, η ανασφάλεια και η υπερβολική διακριτικότητα του ατόμου μπορεί επίσης να συμβάλλουν στην ανάπτυξή της.

Ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν ότι ένα αυταρχικό ή υπερπροστατευτικό γονεϊκό στιλ ανατροφής μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη εξαρτητικών χαρακτηριστικών προσωπικότητας σε άτομα που είναι ευαίσθητα στη διαταραχή.

Κάποιοι παράγοντες επικινδυνότητας που μπορεί να συμβάλουν στην ανάπτυξη αυτής της διαταραχής περιλαμβάνουν:

Ιστορικό παραμέλησης ή κακοποίησης κατά την ανατροφή
Μακροχρόνια κακοποιητική σχέση
Οικογενειακό ιστορικό αγχώδους διαταραχής
Πολιτιστικές ή θρησκευτικές πρακτικές που δίνουν έμφαση στην εξάρτηση από την εξουσία

Συχνότητα

Η ακριβής συχνότητα της διαταραχής στον πληθυσμό δεν είναι γνωστή, αλλά υπολογίζεται ότι είναι περίπου 1% στον γενικό πληθυσμό με μεγαλύτερη συχνότητα σε γυναίκες (Bornstein et al., 2015· Torgersen, 2012).

Αξίζει να σημειωθεί ότι η αποφευκτική διαταραχή της προσωπικότητας συνυπάρχει με την εξαρτητική με σημαντική συχνότητα (Arntz et al., 2009· Bernstein & Travaglini, 1999· Bornstein et al., 2015). Ακόμη, υπάρχει συννοσηρότητα και με άλλες διαταραχές προσωπικότητας όπως τη σχιζοειδή, την οριακή και την ιστριονική (Bornstein et al., 2015).

Εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας θεραπεια

Όπως συμβαίνει με πολλές διαταραχές προσωπικότητας, τα άτομα με εξαρτητική διαταραχή, πολλές φορές, δεν αναζητούν θεραπεία για την ίδια τη διαταραχή. Αντίθετα, μπορεί να αναζητήσουν θεραπεία όταν ένα πρόβλημα στη ζωή τους – που συχνά προκύπτει από τις σκέψεις ή τις συμπεριφορές που σχετίζονται με τη διαταραχή – γίνεται πολύ σοβαρό και δεν είναι πλέον σε θέση να το αντιμετωπίσουν. Τα άτομα αυτά είναι επιρρεπή στην ανάπτυξη κατάθλιψης ή άγχους, συμπτώματα που μπορεί να ωθήσουν το άτομο να αναζητήσει βοήθεια.

Τα στοιχεία για τη φαρμακευτική θεραπεία της εξαρτητικής διαταραχή προσωπικότητας δεν είναι επαρκή. Οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs) ενίοτε είναι κάπως αποτελεσματικοί. Οι βενζοδιαζεπίνες δεν προτείνονται επειδή οι ασθενείς με εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας έχουν αυξημένη πιθανότητα να εξαρτηθούν από αυτά τα φάρμακα.

Η κύρια θεραπεία για τις διαταραχές προσωπικότητας είναι η ψυχοθεραπεία. Η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει τα άτομα να κατανοήσουν καλύτερα την κατάστασή τους και να βελτιώσουν την αυτοεκτίμησή τους. Μπορεί επίσης να τα διδάξει νέους τρόπους για να οικοδομούν και να διατηρούν υγιείς σχέσεις με τους άλλους.

Κάποια από τα είδη ψυχοθεραπείας που μπορεί να είναι αποτελεσματικά για την αντιμετώπιση της εξαρτητικής διαταραχής προσωπικότητας είναι η Ψυχοδυναμική και η Γνωσιακή – Συμπεριφορική θεραπεία. Αυτές οι δύο προσεγγίσεις, οι οποίες επικεντρώνονται στην εξέταση των φόβων ανεξαρτησίας και των δυσκολιών στην ισχυρογνωμοσύνη, μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα με εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας να αντιμετωπίσουν τα συμπτώματα αυτά.

Για την εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας προβλέπεται μακροχρόνια ψυχοθεραπεία.

Συγγραφέας άρθρου : Φραντζέσκα Παρλιάρου Ψυχολόγος

Επιμέλεια : Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος

Βιβλιογραφία

Perry, J. C. (2005). Dependent personality disorder. In G. O. Gabbard, J. S. Beck, & J. Holmes (Eds.), Oxford textbook of psychotherapy (pp. 321–328). Oxford University Press.

Ramsay, G., & Jolayemi, A. (2020). Personality Disorders Revisited: A Newly Proposed Mental Illness. Cureus. https://doi.org/10.7759/cureus.9634Dependent Personality Disorder: Definition, Symptoms, Treatment. (n.d.). Cleveland Clinic. Retrieved September 30, 2021, from

Zimmerman, M. (n.d.). Dependent Personality Disorder – Mental Health Disorders. MSD Manual Consumer Version. Retrieved September 30, 2021, from https://www.msdmanuals.com/home/mental-health-disorders/personality-disorders/dependent-personality-disorder

NIMH» Personality Disorders. (n.d.). Www.nimh.nih.gov. Retrieved September 30, 2021, from https://www.nimh.nih.gov/health/statistics/personality-disorders#part_155476