Οι καλοήθεις μυϊκές συσπάσεις είναι συχνές στο γενικό πληθυσμό, και εμφανίζονται στο 70% περίπου των υγιών ατόμων. Σχεδόν ποτέ δεν συνδέονται με σοβαρή νευρομυϊκή διαταραχή. Ωστόσο, φαίνεται να είναι αιτία άγχους και έχει παρατηρηθεί ότι συμβαίνουν λίγο παραπάνω σε επαγγελματίες υγείας.
Στόχος του μικρού αυτού άρθρου είναι να αποσαφηνίσει την έννοια των μυϊκών συσπάσεων των οποίων η εμφάνιση (τακτική ή μη) συχνά δημιουργεί άγχος σε ανθρώπους που τις βιώνουν.
Ορισμοί και διευκρινίσεις
Μυϊκή σύσπαση είναι με απλά λόγια η κίνηση ενός μυός. Οι μύες περιέχουν κινητικές μονάδες, οι οποίες είναι μια ομάδα μυϊκών και νευρικών ινών που συνεργάζονται για να συσπάσουν έναν μυ. Όταν το σώμα χρειάζεται να κινηθεί, υπάρχει εκούσια σύσπαση στους αντίστοιχους μυς.
Ενας μυς που “τρεμοπαίζει”
Ενίοτε όμως συμβαίνει στους ανθρώπους ακούσια σύσπαση μυών χωρίς πόνο σε μικρές ή μεγάλες μυϊκές ομάδες, δηλαδή χωρίς τη θέλησή μας. Άλλες λέξεις που μπορεί να περιγράφουν το φαινόμενο είναι μυικοί σπασμοί, τινάγματα, πετάρισμα, τρεμόπαιγμα.
Από νευρολογικής πλευράς υπάρχουν διάφορα είδη ακούσιων συσπάσεων όπως ο τρόμος, τα τικ, οι μυοκλονίες, η χορεία, η δυστονία. Πιο κοντά στο θέμα του άρθρου είναι η δεσμίδωση που ορίζεται ως η αυτόματη και άρρυθμη εκπόλωση μιας κινητικής μονάδας.
Η πλειονότητα των ανθρώπων θα έχει δεσμιδώσεις κάποια στιγμή. ‘Άλλες φορές είναι αισθητές, αλλά μπορεί να υπάρχουν και χωρίς να τις νιώθουμε. Σε ορισμένους ανθρώπους μπορεί να συμβαίνουν συχνότερα από άλλους. Κάποιες φορές αυτή η αυξημένη συχνότητα γίνεται αντιληπτή και δεν είναι παράξενο να δημιουργεί ανησυχία.
Σε αυτές τις περιπτώσεις πιθανότατα έχουμε το Benign Fasciculation Syndrome (BFS). Η πιο κοντινή μετάφραση θα μπορούσε να είναι σύνδρομο καλοήθων δεσμιδώσεων. Για λόγους απλούστευσης θα χρησιμοποιήσουμε τον όρο καλοήθεις συσπάσεις.
- Οι μυϊκές συσπάσεις διαφέρουν από τις μυϊκές κράμπες σε τρία βασικά σημεία. Οι κράμπες είναι οπωσδήποτε επώδυνες και επιπλέον συμβαίνουν συνήθως σε ολόκληρο το μυ ή σε μεγάλες μυϊκές ομάδες. Οι καλοήθεις μυϊκές συσπάσεις είναι πολύ γρήγορες, έχουν μικρή έκταση και δεν προκαλούν πόνο. Η σύσπαση στην κράμπα είναι πιο αργή και αίρεται με τη διάταση του μυ. Η συχνότητα των δεσμιδώσεων είναι 1-2Hz, ενώ στην κράμπα 40-75Hz. Ενίοτε βέβαια κράμπες και συσπάσεις συνυπάρχουν.
- Το τρέμουλο (τρόμος) διαφέρει από τις δεσμιδώσεις στο ότι έχει μεγαλύτερη έκτασ,η συνήθως εντοπιζόμενο στα χέρια και πόδια, με έμφαση στα δάκτυλα . Επιπλέον το τρέμουλο έχει συνήθως πιο συνεχόμενη εμφάνιση σε σχέση με τις δεσμιδώσεις που εμφανίζονται πιο μεμονωμένα, αν και αυτό δεν είναι πάντα κανόνας.
Συμπτώματα
Το BFS προκαλεί χρόνιες μυϊκές συσπάσεις, οι οποίες μπορεί να διαρκέσουν για μεγάλες χρονικές περιόδους ή να επανέρχονται τακτικά. Οι συσπάσεις μπορεί να εμφανιστούν σε τυχαίους μύες, μπορεί να ποικίλλουν σε ένταση και συνήθως υπάρχει διακύμανση στην πορεία τους κατά την πάροδο του χρόνου.
Συσπάσεις στις γάμπες και τους μηρούς του ποδιου εμφανίζονται πιο συχνά. Πετάρισμα των βλεφάρων επίσης. Ωστόσο, μπορεί να συμβεί σχεδόν οπουδήποτε στο σώμα. Η σύσπαση είναι πιο αισθητή όταν το σώμα είναι σε ηρεμία.
Ενδέχεται να συνυπάρχουν συνοδές εκδηλώσεις όπως υποκειμενική αδυναμία, κράμπες και αισθητικά συμπτώματα π.χ. μουδιάσματα.
Η επιμονή των συμπτωμάτων στο χρόνο δεν πρέπει να ερμηνεύεται ως ένδειξη σοβαρής πάθησης, εφόσον η νευρολογική εξέταση και οι εξετάσεις π.χ. το ΗΜΓ είναι καθαρά.
Τι προκαλεί ακούσιες μυϊκές συσπάσεις;
- Άγχος & στρες – Το άγχος και το στρες μπορεί να εκδηλωθούν στο μυϊκό σύστημα προκαλώντας τρέμουλο ή μυϊκές συσπάσεις. Επίσης, το άγχος μπορεί να προκαλεί γρήγορη αναπνοή και υπεραερισμό, κάτι που αλλάζει τη συγκέντρωση ιόντων και το pH στο σώμα και προδιαθέτει για μυϊκές συσπάσεις.
- Έλλειψη ύπνου – Ο ύπνος μας βοηθά να επαναφορτίσουμε το σώμα μας. Μια διαταραχή ύπνου μπορεί μέσω πολύπλοκων νευροχημικών αλληλεπιδράσεων να αλλάξει την ορμονική ισορροπία και την υποκείμενη διεγερσιμότητα των μυών, καθιστώντας τους μύες πιο πιθανό να συσπαστούν.
- Υπερβολική ποσότητα καφεΐνης – Η καφεΐνη αλληλεπιδρά με ένα μόριο που ονομάζεται ADP, το οποίο είναι ουσιαστικά το μέσο για τη μεταφορά ενέργειας στο σώμα μας σε κυτταρικό επίπεδο. Η υπερβολική καφεΐνη μπορεί να αλλάξει την ποσότητα ενέργειας στους μυς, «φορτίζοντάς υπερβολικά» το νευρικό σύστημα και άρα να προκαλέσει μυϊκές συσπάσεις.
- Υπερβολικό κάπνισμα : η νικοτίνη δρα διεγερτικά
- Υπερβολική συστηματική άσκηση
- Κόπωση
- Αφυδάτωση – Η κατανάλωση κανονικής ποσότητας νερού επιτρέπει στους μύες να διατηρήσουν τη σωστή ποσότητα αλατιού στο σώμα μας, η οποία διατηρεί τη φυσιολογική λειτουργία των μυών και των νεύρων. Η μη σωστή ενυδάτωση μπορεί να προκαλέσει μυϊκές συσπάσεις.
- Έλλειψη ηλεκτρολυτών όπως μαγνήσιο ή ασβέστιο
- Ορμονικές διαταραχές
- Φάρμακα
- Διεγερτικές ουσίες όπως η μεθυλφαινιδάτη
- Ψευδοεφεδρίνη
- Δραμαμίνη
- Διφαινυδραμίνη
- Β-αγωνιστές
- Κορτιζόνη
Νευρολογικές διαταραχές – Ορισμένες ασθένειες των μυών ή των νεύρων, του εγκεφάλου και της σπονδυλικής στήλης μπορεί να προκαλέσουν μυϊκές συσπάσεις. Εντούτοις θα πρέπει να θυμόμαστε ότι οι διάφορες νευρολογικές παθήσεις που μπορεί να ευθύνονται συνοδεύονται και από άλλα συμπτώματα.
Ούτως ή άλλως είναι απολύτως απαραίτητο πριν μιλήσουμε για καλοήθεις μυϊκές συσπάσεις να έχει γίνει σωστή διερεύνηση από νευρολόγο, ώστε να αποκλειστεί οποιαδήποτε άλλη πιθανότητα.
Άγχος και μυϊκές συσπάσεις
Το άγχος και το στρες προκαλεί κατάσταση αυξημένης σωματικής διέγερσης, μυϊκή τάση, υπερεγρήγορση και υπερένταση, συμπτώματα τα οποία εκδηλώνονται στο μυοσκελετικό σύστημα. Από την άλλη οι ίδιες οι συσπάσεις προκαλούν άγχος και ανησυχία για το τι μπορεί να υποδηλώνουν.
Όποια και αν είναι η αιτία, η διαρκής εστίαση της προσοχής στους “μυικούς σπασμούς” και η ανησυχία για το τι σημαίνουν θα φέρει περισσότερο άγχος. Αυτό με τη σειρά του οδηγεί σε περισσότερες συσπάσεις άγχους. Συμβαίνει έτσι όπως και με άλλα σωματικά συμπτώματα, αυτό το αξιοσημείωτο φαινόμενο του φαύλου κύκλου. Τα συμπτώματα προκαλούν περισσότερο άγχος το οποίο προκαλεί περισσότερα συμπτώματα.
Να σημειωθεί ότι το άγχος σε σχέση με τις καλοήθεις συσπάσεις δεν είναι οπωσδήποτε παθολογικό και η αιτιώδης εμφάνιση αγχώδους διαταραχής είναι μάλλον μειοψηφία, όπως δείχνει και μια σχετική μικρή μελέτη. Αν και εφόσον όμως προκύψει αγχώδης διαταραχή, μπορεί να είναι ιδιαίτερα καθηλωτική για το άτομο.
Άτομα υποχονδριακά με άγχος υγείας είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν καταστροφολογικές ερμηνείες περί των μυϊκών αυτών εκδηλώσεων (π.χ. επίμονους φόβους για νόσο κινητικού νευρώνα).
Αντιμετώπιση
Η αντιμετώπιση των αιτιολογικών παραγόντων όταν αυτοί εντοπιστούν είναι πιθανό να βελτιώνει τα συμπτώματα, όχι όμως και εντελώς βέβαιο. Έτσι
- Ο περιορισμός του στρες
- Η αντιμετώπιση του άγχους
- Η βελτίωση του ύπνου
- Η μείωση καπνίσματος και καφέ
- Η ενυδάτωση
- Η άσκηση με μέτρο
- Η χρήση συμπληρωμάτων ηλεκτρολυτών αν χρειάζεται
- Η εξισορρόπηση ορμονικών διαταραχών
είναι κάποια μέτρα που βοηθούν.
Ενίοτε είναι πιθανό να χρειάζεται και γνωσιακή ψυχοθεραπεία που μπορεί να άρει τις καταστροφολογικές ερμηνείες και να επαναφέρει τις αντιλήψεις για το πρόβλημα στη σωστή τους βάση. Στο τελευταίο θα βοηθούσε να υπάρχει η σχετική ευαισθητοποίηση από τους νευρολόγους, ως η κατεξοχήν πρώτη ειδικότητα που υποδέχεται ασθενείς με αντίστοιχες αιτιάσεις.
Ορισμένοι άνθρωποι βλέπουν βελτίωση στο σύμπτωμα από φάρμακα αντιεπιληπτικά-σταθεροποιητικά όπως η πρεγκαμπαλίνη, η γκαμπαπεντίνη, η λαμοτριγίνη και η καρβαμαζεπίνη.
Αν το σχετιζόμενο άγχος είναι τόσο υψηλό που να έχει οδηγήσει σε αγχώδη διαταραχή, θα χρησιμοποιηθούν φάρμακα για το άγχος ή/και αντικαταθλιπτικά.
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος