Τι είναι επιθετικότητα
Η επιθετικότητα είναι μια έννοια γνωστή σε όλους. Λέμε κάποιον επιθετικό όταν φωνάζει, όταν ασκεί βία, όταν γίνεται προσβλητικός. Αν βάζαμε έναν ορισμό θα λέγαμε ότι αφορά τη συμπεριφορά που αποσκοπεί στην πρόκληση βλάβης, ψυχολογικής, σωματικής, υλικής. Από πολλούς επιστήμονες θεωρείται εγγενές και εξελικτικό στοιχείο, καθώς συμβάλλει στην επιβίωση και την αυτοσυντήρηση, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι αποτελεί μαθημένη συμπεριφορά. Ο Φρόυντ μάλιστα, το 1930 ισχυρίστηκε πως ένα από τα ένστικτα που έχουμε είναι το ένστικτο του θανάτου, το οποίο παράγει παρορμήσεις επιθετικότητας και καταστροφής και εκτονώνεται μέσω της βίας προς τους άλλους ή προς τον ίδιο μας το εαυτό.
Τι είναι η παθητική επιθετικότητα
Ωστόσο, στο παρόν άρθρο θα ασχοληθούμε με μια μορφή επιθετικότητας η οποία δεν είναι τόσο κοινή και δεν μπορεί να διακριθεί με τόση ευκολία. Ονομάζεται παθητική επιθετικότητα και αφορά την έκφραση αρνητικών συναισθημάτων, κυρίως θυμού ή απογοήτευσης με έμμεσο τρόπο. Το άτομο συνήθως καταπιέζει το θυμό ή την οργή του και τα εκτονώνει ετεροχρονισμένα χωρίς ευθύτητα. Η παραπάνω διαδικασία, αλλά και το αποτέλεσμά της, μπορεί να λαμβάνει χώρα είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα.
Τι μορφές έχει η παθητική επιθετικότητα;
Το είδος αυτό επιθετικής συμπεριφοράς παίρνει τη μορφή ενός συγκαλυμμένου εχθρού. Δηλαδή, ενώ είναι υπαρκτή η επιθετική φύση μιας συμπεριφοράς και αποσκοπεί στο να «πληγώσει» κάποιον, ως άλλος δούρειος ίππος, σε μια επιφανειακή εκτίμηση της μπορεί να φανεί ακόμη και καλοπροαίρετη. Τι εννοούμε όμως με αυτό; Φανταστείτε μια φίλη να λέει χαμογελώντας «Αδυνάτισες! Δεν περίμενα ποτέ ότι θα ήσουν ικανή να κρατήσεις μια δίαιτα».
Άλλες παθητικές-επιθετικές συμπεριφορές περιλαμβάνουν την αντίσταση στην αλλαγή, στην ανάληψη ευθυνών και στην ολοκλήρωση των εργασιών. Τα άτομα αυτά μπορεί να παραπονιούνται επανειλημμένα, να επινοούν συνεχώς δικαιολογίες ή να χρονοτριβούν. Επιπλέον, μπορεί να συμφωνήσουν σε κάτι που δεν θέλουν και στη συνέχεια να το υπονομεύσουν (π.χ. συμφωνία να βγει σε ένα μαγαζί που δεν ήθελε και καθ’ όλη τη διάρκεια της εξόδου είναι κακόκεφος και δύστροπος), να αγνοούν κάποιον επιδεικτικά ή να θυματοποιούν τον εαυτό τους.
Πώς δημιουργείται;
Η παθητικη επιθετικοτητα ενδέχεται να έχει παγιωθεί από την παιδική ηλικία σε περίπτωση που οι γονείς δεν επέτρεπαν στο παιδί να εκφραστεί ελεύθερα ή το γελοιοποιούσαν. Μπορεί να ειδωθεί ως αμυντικός μηχανισμός που έχουν υιοθετήσει τα άτομα για να προστατευθούν ή για να αποφεύγουν τις συγκρούσεις, ο καθένας για τους δικούς του λόγους. Πίσω από αυτό το συμπεριφορικό μοτίβο όμως, είναι πιθανό να υποβόσκουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, ανασφάλεια, άγχος απόρριψης.
Σε περιπτώσεις που κάποιος χρησιμοποιεί παθητική επιθετικότητα διαρκώς στην καθημερινότητά του, λέμε ότι έχει παθητική επιθετική διαταραχή προσωπικότητας. Οι άνθρωποι αυτοί μπορεί να έχουν κάποια από τα παρακάτω στοιχεία :
- Παθητική αντίσταση στην εκπλήρωση καθηκόντων
- Φθόνος, μνησικακία, διαρκής επικριτικότητα
- Τάσεις παρεμπόδισης : άρνηση, ασάφεια, αργοπορία, αιτιάσεις αδυναμίας, αφηρημάδας, ατυχίας
Πώς διαχειριζόμαστε την παθητικό-επιθετική συμπεριφορά;
Αν κάποιος στο περιβάλλον μας επιδεικνύει παθητική επιθετικότητα συχνά καθίσταται δύσκολη η αλληλεπίδραση μαζί του, αφού μπορεί να φορτιζόμαστε και οι ίδιοι συναισθηματικά, να ματαιωνόμαστε και να έχουμε ένα αίσθημα πως δεν μπορούμε να βρούμε το δίκιο μας.
Ο καλύτερος τρόπος διαχείρισης είναι να αναγνωρίσουμε αυτές τις συμπεριφορές και τα μοτίβα και να αποστασιοποιηθούμε νοητά. Αυτό σημαίνει να τις επεξεργαστούμε λογικά, να περιορίσουμε τον θυμό μας και να αντιληφθούμε πως πολλές φορές η ουσία δεν αφορά εμάς τους ίδιους, αλλά την αδυναμία του άλλου ατόμου να επεξεργαστεί ορισμένα συναισθήματά και σκέψεις του. Αφού τις αναγνωρίσουμε, μπορούμε να εξηγήσουμε στον άλλον πως μας επηρεάζουν δίχως επικριτικό τόνο και δείχνοντας κατανόηση χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει πως δεν θα θέσουμε τα προσωπικά μας όρια.
Αν πάλι παρατηρούμε πως εμείς οι ίδιοι επιστρατεύουμε παθητική επιθετικότητα, ξανά το πρώτο βήμα είναι να αναγνωρίσουμε ποιες είναι αυτές οι συμπεριφορές, πότε συμβαίνουν και πως νιώθουμε εμείς και οι δέκτες τους. Έπειτα, μπορούμε να σκεφτούμε τους λόγους πίσω από αυτές και να εξασκηθούμε σε πιο αποτελεσματικούς τρόπους διαχείρισής τους.
Είναι βασικό ασφαλώς να καταλάβουμε πως το να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας δεν είναι ένα εύκολο εγχείρημα, αλλά απαιτείται χρόνος και υπομονή. Κάποιες φορές, όταν αντιμετωπίζουμε λόγω αυτής έντονα προβλήματα στη λειτουργικότητά και στις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους είναι απαραίτητο να απευθυνθούμε σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας.
Συγγραφέας : Ντουρακοπούλου Σαββίνα Ψυχολόγος
Επιμέλεια : Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής
Harrn, A. (2011). What is Passive Aggressive Behavior?. Counselling Directory. Memiah Limited. May, 13.
Passive-Aggression. (2020). Retrieved 14 December 2020, from https://www.psychologytoday.com/intl/basics/passive-aggression