Ο πόνος αυξάνεται παγκοσμίως
Η αύξηση της συχνότητας και του κόστους των διαταραχών πόνου σήμερα τις αναδεικνύουν δυστυχώς σε ακόμη ένα σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας παγκοσμίως. Με την έκρηξη της έρευνας για τον πόνο τα τελευταία χρόνια, έχουν σημειωθεί σημαντικές πρόοδοι στην διερεύνηση της αιτιολογίας, την αξιολόγηση και τη θεραπεία του και έχουν επίσης προταθεί πολλοί παράγοντες που σχετίζονται με ψυχολογικά και ψυχιατρικά προβλήματα αυξάνοντας τον κίνδυνο για χρόνιο πόνο.
Ο χρόνιος πόνος και οι ψυχικές διαταραχές είναι διαδεδομένες και συχνά αλληλένδετες καταστάσεις που επηρεάζουν σημαντικά την ποιότητα ζωής εκατομμυρίων ανθρώπων παγκοσμίως. Η σύνδεση αυτή δεν είναι συμπτωματική, αλλά έχει τις ρίζες της σε κοινές νευρικές οδούς και μηχανισμούς, όπως αποκαλύπτουν πολυάριθμες μελέτες.
Κοινές νευρικές οδοί
Μελέτες λειτουργικής απεικόνισης έχουν δώσει εικόνα για τα επικαλυπτόμενα νευρικά κυκλώματα που εμπλέκονται τόσο στον χρόνιο πόνο όσο και στις διαταραχές ψυχικής υγείας. Το νευρωνικό δίκτυο του πόνου, ένα δίκτυο εγκεφαλικών περιοχών που ενεργοποιούνται από τα αλγογόνα ερεθίσματα, διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην εμπειρία του πόνου. Αποτελείται από 3 βασικά τμήματα όπως περιγράφονται με απλό τρόπο παρακάτω :
- Τη μετάδοση του ερεθίσματος πόνου από το νωτιαίο μυελό στον εγκέφαλο
- Την αντίληψη του πόνου
- Μια δεύτερου επιπέδου “επανεκτίμηση” με βάση συναισθηματικά, χαρακτηρολογικά, μνημονικά εγκεφαλικά κέντρα
Το τρίτο κομμάτι αποτελεί συχνά σημείο συσχέτισης των διαταραχών πόνου με την ψυχική υγεία, αν και δεν είναι το μόνο. Όταν ο χρόνιος πόνος επιβαρύνει τα άτομα, συμβαίνουν ορισμένες φυσιολογικές και δομικές αλλαγές σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τα συναισθήματα, όπως ο κογχομετωπιαίος προμετωπιαίος λοβός και η νήσος, οι οποίες είναι βασικές κεντρικές περιοχές που μπορούν να συμμετέχουν ταυτόχρονα στον χρόνιο πόνο, τα αρνητικά συναισθήματα και τις γνωστικές λειτουργίες.
Τα προβλήματα ψυχικής υγείας μπορούν αντίστροφα να αυξήσουν την αντίληψη του πόνου, μεταβάλλοντας εγκεφαλικές δομές όπως ο ιππόκαμπος και ο υποθάλαμος.
Συνύπαρξη ψυχικών διαταραχών & πόνου
Ο επιπολασμός του χρόνιου πόνου ποικίλλει, επηρεάζοντας ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού, με παρόμοιο υψηλό επιπολασμό των διαταραχών ψυχικής υγείας. Αυτή η συνύπαρξη περιπλέκει την κλινική εικόνα. Για παράδειγμα, τα άτομα με χρόνιες παθήσεις πόνου, όπως ινομυαλγία, ημικρανία ή πόνο στη σπονδυλική στήλη, συχνά παρουσιάζουν διαταραχές ύπνου. Όλα τα είδη πόνου δύναται να προκαλούν δυσκολία στον ύπνο, καθώς ο πόνος επιφέρει στους περισσότερους ανθρώπους δυσφορία, στρες και αδυναμία χαλάρωσης, ανάλογα τη βαρύτητα και την υποκειμενική του αίσθηση.
Οι άνθρωποι που ζουν με χρόνιο πόνο βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο για ψυχικά προβλήματα, όπως κατάθλιψη, άγχος και διαταραχές χρήσης ουσιών. Ο χρόνιος πόνος μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα στρες και να συμβάλει στην κατάθλιψη. Υπολογίζεται ότι το 35% έως 45% των ανθρώπων με χρόνιο πόνο βιώνουν κατάθλιψη.
Η σχέση είναι αμφίδρομη. Για παράδειγμα σύμφωνα με μια μελέτη άτομα χωρίς πόνο αλλά με κατάθλιψη είχαν 4 φορές περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν πόνο στον αυχένα ή πόνο στη μέση σε διάστημα 6 και 12 μηνών από ό,τι τα άτομα χωρίς κατάθλιψη. Η κατάθλιψη, οι αγχώδεις διαταραχές και μια σειρά άλλων ψυχικών διαταραχών εκδηλώνονται σε σημαντικό βαθμό με σωματικά συμπτώματα, κυρίαρχο μεταξύ των οποίων είναι οι πόνοι σε διάφορα σημεία του σώματος.
Ο πόνος αποτελεί μια από τις πιο συχνές ψυχοσωματικές εκδηλώσεις. Διαβάστε περισσότερα για τα ψυχοσωματικά συμπτώματα.
Οι πόνοι μπορεί να έχουν μεγάλη ποικιλομορφία, μπορεί να είναι εντοπισμένοι ή διάχυτοι, συνεχείς ή διαλείποντες και περιγράφονται αντίστοιχα π.χ. “πονος στην κοιλια που ερχεται και φευγει” , “πονος χαμηλα στην κοιλια”, “πονοι στο στηθος και στην πλατη“, “πονος στο στομαχι ψηλα στο κεντρο“ κ.λ.π. Συχνά οι διαγνωστικές εξετάσεις δεν αποκαλύπτουν αιτία. Ενίοτε η ψυχιατρική παρέμβαση αποτελεί σημαντική βοήθεια σε ορισμένες από αυτές τις περιπτώσεις.
Η αιτιώδης σχέση μεταξύ της κατάθλιψης και του πόνου σε συγκεκριμένα σημεία του σώματος, όπως το κεφάλι, ο αυχένας/οι ώμοι, η πλάτη και η κοιλιακή χώρα/το στομάχι διαπιστώνεται σταθερά από τις επιστημονικές μελέτες. Ωστόσο, τα ευρήματά μιας πρόσφατης μελέτης υποδηλώνουν μια αιτιώδη σχέση μεταξύ πιο εντοπισμένου πόνου και κατάθλιψης. Για παράδειγμα, ο πόνος στο γόνατο αποτελεί παράγοντα υψηλού κινδύνου για την ανάπτυξη κατάθλιψης και η κατάθλιψη μπορεί να συμβάλλει στην ανάπτυξη του πόνου στο πρόσωπο και του πόνου στο ισχίο.
Η διαταραχή της χρήσης οπιοειδών που αποτελεί τα τελευταία χρόνια μείζονα απειλή για τη δημόσια υγεία στις Ηνωμένες Πολιτείες φτάνει ως το 43% σε ενήλικες με χρόνιο πόνο που λαμβάνουν μακροχρόνια θεραπεία με οπιοειδή.
Πρόσφατες έρευνες συσχετίζουν τα απορρυθμισμένα συστήματα στρες του οργανισμού με τις διαταραχές του χρόνιου πόνου. Για παράδειγμα ο άξονας υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων (HPA) είναι απορρυθμισμένος στα σύνδρομα χρόνιου πόνου, ενώ η κυριαρχία του συμπαθητικού νευρικού συστήματος ως αποτέλεσμα μειωμένης παρασυμπαθητικής και αυξημένης συμπαθητικής δραστηριότητας στο χρόνιο στρες έχει παρατηρηθεί σε ασθενείς με χρόνιο πόνο.
Παθήσεις που εκδηλώνονται με χρόνιο πόνο
Ακολουθεί μια λίστα με παθήσεις που αφορούν χρόνιο πόνο. Μπορείτε να πατήσετε όπου υπάρχει σύνδεσμος ώστε να ενημερωθείτε αναλυτικότερα για τις συσχετίσεις με ψυχικές διαταραχές.
- Αρθρίτιδα: Ψωριασική αρθρίτιδα, φλεγμονώδεις καταστάσεις όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα ή εκφυλιστικές καταστάσεις όπως η οστεοαρθρίτιδα.
- Ινομυαλγία: Μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από εκτεταμένο μυοσκελετικό πόνο.
- Σύνδρομο χρόνιας κόπωσης
- Ημικρανίες και άλλες κεφαλαλγίες.
- Νευροπαθητικός πόνος: Πόνος από νευρική βλάβη, π.χ. λόγω διαβήτη (διαβητική νευροπάθεια), νευραλγίες ή άλλων καταστάσεων.
- Πόνος στην πλάτη: Συχνά σχετίζεται με θέματα σπονδυλικής στήλης, μυϊκές διασπάσεις ή προβλήματα δίσκου.
- Χρόνια οσφυαλγία/ισχιαλγία
- Κακώσεις συνδέσμων, τενοντίτιδα
- Ογκολογικός πόνος: Πόνος που σχετίζεται με τον καρκίνο και τις θεραπείες του.
- Πόνος μετά από χειρουργικές επεμβάσεις
- Ενδομητρίωση: αίτιο για χρόνιο πυελικό πόνο
- Πόνος κατά την σεξουαλική επαφή ή μετά από αυτήν
- Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (IBS) και άλλες γαστρεντερικές παθήσεις (π.χ. πόνος στο στομάχι).
- Διαταραχές των κροταφογναθικών αρθρώσεων (TMJ): Πόνος στην άρθρωση της γνάθου και στους γύρω μύες.
- Σκλήρυνση κατά πλάκας
Θεραπευτικές προσεγγίσεις
Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, τα άτομα με χαμηλότερο κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο έχουν διπλάσιες πιθανότητες να εμφανίσουν χρόνιο πόνο, ενώ τα άτομα με πρόσθετους παράγοντες κινδύνου, όπως το κάπνισμα, ο φόβος της κίνησης και τα φτωχά δίκτυα υποστήριξης, έχουν έως και επτά φορές περισσότερες πιθανότητες.
Ας δούμε καταρχήν τις βιολογικές προσεγγίσεις.
Φάρμακα
Υπάρχουν πολλών ειδών αναλγητικά/παυσίπονα φάρμακα. Η χρήση τους θέλει προσοχή και να γίνεται με ιατρική καθοδήγηση, διότι όπως όλα τα φάρμακα μπορεί να φέρουν ανεπιθύμητες ενέργειες, ενώ η αλόγιστη χρήση μπορεί να δημιουεγεί ανοχή στη δράση και εξάρτηση.
Φάρμακα όπως τα αντικαταθλιπτικά (κυρίως οι αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs) & σεροτονίνης-νορεπινεφρίνης (SNRIs), και τα αντισπασμωδικά/σταθεροποιητικά είναι αποτελεσματικά στη θεραπεία τόσο του πόνου όσο και των ψυχολογικών πτυχών αυτών των καταστάσεων. Λειτουργούν διαμορφώνοντας τους νευροδιαβιβαστές και τις νευρικές οδούς που σε μοριακό επίπεδο είναι κοινές τόσο στον χρόνιο πόνο όσο και στις διαταραχές της ψυχικής υγείας (π.χ. σεροτονίνη, νοραδρεναλίνη).
Η φαρμακευτική κάνναβη αναφέρεται από αρκετές μελέτες ως ένας σημαντικός παράγοντας στη θεραπεία του χρόνιου πόνου. Οι δραστικές ουσίες της κάνναβης, όπως το THC και το CBD, δρουν στο νευρικό σύστημα και μπορούν να μειώσουν τον πόνο, τον έμετο, τη ναυτία και να βελτιώσουν τον ύπνο. Έχει χρησιμοποιηθεί σε ορισμένες χώρες που έχουν επιτρέψει τη χρήση της (κάτι που έγινε πολύ πρόσφατα και στην Ελλάδα) στην ανακούφιση του πόνου από παθήσεις όπως η ινομυαλγία, ο νευροπαθητικός πόνος, η πολλαπλή σκλήρυνση, ο καρκίνος και σε περιπτώσεις χρόνιου πόνου μετά από ιατρικές επεμβάσεις ή τραυματισμούς.
Η σχετική έρευνα πρέπει να συνεχιστεί για την κατανόηση της ακριβούς δράσης της κάνναβης σε κάθε είδος πόνου, καθώς τα δεδομένα δεν είναι ακόμη εκτενή και συγκεκριμένα, ούτε και ευρέως αποδεκτά. Η χρήση φαρμακευτικής κάνναβης πρέπει να γίνεται υπό παρακολούθηση από εξειδικευμένο ιατρικό προσωπικό.
Τα κέντρα πόνου επιστρατεύουν συνήθως πολυεπίπεδα προγράμματα αποκατάστασης του πόνου και ενίοτε παρέχουν μια ομαδική προσέγγιση στη θεραπεία, συμπεριλαμβανομένων ιατρικών και ψυχιατρικών πτυχών.
Μη φαρμακευτικές προσεγγίσεις
Μη φαρμακευτικές προσεγγίσεις όπως ο βελονισμός και ο διακρανιακός μαγνητικός ερεθισμός (rTMS) μπορεί να αποβούν απρόσμενη λύση με πολύ θετικά αποτελέσματα σε ανθρώπους που ταλαιπωρούνται από χρόνιες διαταραχές πόνου.
Ψυχοθεραπεία & συμπεριφορικές προσεγγίσεις
Σήμερα οι περισσότεροι άνθρωποι με χρόνιο πόνο δεν σκέφτονται καθόλου την ψυχοθεραπεία.
Οι συμπεριφορικές παρεμβάσεις, όπως η Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT), οι Θεραπείες που βασίζονται στην αποδοχή (όπως η θεραπεία της ενσυνειδητότητας και της αποδοχής δέσμευσης), αλλά και άλλες όπως η θεραπεία συναισθηματικής επίγνωσης και έκφρασης (EAET), έχουν δείξει αποτελεσματικότητα στη διαχείριση του χρόνιου πόνου και των ψυχολογικών του επιπτώσεων. Αυτές οι θεραπείες επικεντρώνονται στην :
- αλλαγή των δυσπροσαρμοστικών σκέψεων και συμπεριφορών,
- στην ενίσχυση της έκφρασης των συναισθημάτων,
- στην ενίσχυση των στρατηγικών αντιμετώπισης και
- στη βελτίωση της συνολικής λειτουργικότητας.
Προσεγγίσεις μείωσης του στρες, η σωματική δραστηριότητα, η άσκηση, ο διαλογισμός, η τήρηση ημερολογίου, η εκμάθηση δεξιοτήτων αντιμετώπισης και άλλες στρατηγικές μπορούν επίσης να βοηθήσουν.
Η αλληλεπίδραση μεταξύ του χρόνιου πόνου και των διαταραχών της ψυχικής υγείας απαιτεί μια ολιστική θεραπευτική προσέγγιση που να αντιμετωπίζει τόσο τις σωματικές όσο και τις ψυχολογικές πτυχές αυτών των καταστάσεων. Η ενσωμάτωση συμπεριφορικών και φαρμακολογικών θεραπειών προσφέρει μια ολοκληρωμένη στρατηγική για τη διαχείριση αυτών των πολύπλοκων, αλληλένδετων θεμάτων, με απώτερο στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων που πάσχουν.
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής
Πηγές θα βρείτε σε συνδέσμους εντός του άρθρου