Έχουν καταγραφεί πάνω από 200 εκατομμύρια κρούσματα κορωνοϊού (COVID-19) και πάνω από 4,3 εκατομμύρια θάνατοι παγκοσμίως από τότε που η ασθένεια αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά τον Δεκέμβριο του 2019. Η πανδημία έχει επηρεάσει τη ζωή δισεκατομμυρίων ανθρώπων μέσω της κοινωνικής απομόνωσης που προκλήθηκε από αποκλεισμούς, ταξιδιωτικούς περιορισμούς, καραντίνα και άλλα μέτρα προφύλαξης. Πρόσθετοι παράγοντες στρες περιλαμβάνουν φόβο μόλυνσης, οικονομικές ανησυχίες, ανεργία και πένθος. Όλοι είναι αναγνωρισμένοι παράγοντες κινδύνου για κακή ψυχική υγεία.
Μόλις από την έναρξη της πανδημίας, η επιρροή του κορωνοϊού στην καθημερινότητα και την ψυχική υγεία των ανθρώπων μελετήθηκε εκτενώς. Λίγες ήταν, όμως, εκείνες οι έρευνες που εξέτασαν τι συνέβη στους ανθρώπους που ήδη πάσχουν από κάποια ψυχική διαταραχή. Πόσο ευάλωτα είναι τα άτομα αυτά στον ιό και πώς επηρεάζεται ο ψυχισμός τους έπειτα από τη νόσηση;
Τελευταία δεδομένα για την ψυχική υγεία στο έδαφος της πανδημίας
Πρόσφατα δεδομένα των ΗΠΑ[1], όπου διεξήχθησαν μετρήσεις αναφορικά με την ήδη επιβαρυμένη ψυχική υγεία ατόμων που νόσησαν από κορωνοϊό, κατέδειξαν μια συσχέτιση ανάμεσα στις δύο μεταβλητές.
Τα δεδομένα όσον αφορά στις ψυχικές διαταραχές και την μόλυνση από Covid-19 δείχνουν ότι:
1.Όσοι πάσχουν από άγχος, άνοια, διαταραχές ύπνου, χρησιμοποιούν λιγότερο θετικούς μηχανισμούς ως προς την αντιμετώπιση της κατάστασής τους και της νέας πραγματικότητας.
2. Ασθενείς με Covid-19, οι οποίοι προηγουμένως δεν έφεραν κάποιο πρόβλημα ψυχικής φύσεως, εμφανίζουν, σε μικρά ποσοστά, διαταραχή μετατραυματικού στρες, ενώ η μόλυνση από κορωνοϊό συνδέεται με την πιθανή εμφάνιση ντελίριου, διαταραχών άγχους (κυρίως γενικευμένη αγχώδης διαταραχή, διαταραχές προσαρμογής και κρίσεις πανικού), κατάθλιψης, μανιακών επεισοδίων, επιδεινωμένων μνημονικών ικανοτήτων και προβλημάτων με τον ύπνο.
3. Όσοι αντιμετωπίζουν ήδη διαταραχές της διάθεσης, βρίσκονται σε αυξημένη ψυχική εγρήγορση (αγωνία) απέναντι στην πιθανότητα να μολυνθούν αλλά και στις αλλαγές στην καθημερινότητα που προκύπτουν με την επιβολή των μέτρων προστασίας.
4. Τα άτομα εκείνα που πάσχουν από κάποια ψυχική διαταραχή έχουν περισσότερες πιθανότητες να νοσήσουν από Covid-19. Μάλιστα, οι πιθανότητες αφορούν περισσότερο σε εκείνους που έχουν διαγνωστεί με ΔΕΠΥ, διπολική κατάθλιψη και σχιζοφρένεια.
5. Στον ηλικιωμένο πληθυσμό[3], η μόλυνση από Covid-19 σχετίζεται με την εκδήλωση της νόσου Alzheimer και άλλων νευρολογικών και αποσυνδετικών διαταραχών. Άλλωστε, πρόκειται για μια ευάλωτη, στο στρες και την μείζονα καταθλιπτική διαταραχή, ομάδα, όπου ο συνδυασμός με το περιορισμένο κοινωνικό δίκτυο υποστήριξης και φροντίδας, και των υπαρχουσών αναπηριών, αυξάνουν τα αισθήματα μοναξιάς, απόγνωσης και απελπισίας, στοιχεία που αποτελούν επίσης προβλεπτικούς παράγοντες της αυτοκτονικότητας.
6. Στην κορύφωση της πανδημίας, άνδρες νεότερης ηλικίας και υγειονομικοί, άλλαξαν τις συνήθειες ύπνου[6] προκαλώντας σύνδρομο καθυστερημένης φάσης ύπνου[7], καθώς ο κύκλος ύπνου μεταβλήθηκε εμφανίζοντας συστηματικά καθυστερημένη έλευση και αντίστοιχα καθυστερημένη αφύπνιση ή και πρωινή έγερση παρά την έλλειψη ύπνου. Καταγράφηκαν, επίσης, περισσότεροι εφιάλτες, γεγονός που επηρέασε την συνακόλουθη ποιότητα του ύπνου.
Διαφορά φάσης στην εκδήλωση συμπτωμάτων
Η εκδήλωση των ψυχικών διαταραχών έπειτα από μόλυνση από τον ιό, είναι μακροπρόθεσμη, καθώς σπάνια παρατηρείται στο διάστημα των 14-90 ημερών μετά το πέρας της νόσου. Εκεί δε όπου υπάρχει προδιάθεση, οι πιθανότητες εμφάνισης ψυχωτικών διαταραχών αυξάνονται. Σύμφωνα με μεγάλη έρευνα στο περιοδικό Lancet Psychiatry[2] 1 στους 3 ασθενείς παρουσιάζει νευρολογικά ή ψυχιατρικά νοσήματα 6 μήνες μετά την ανάρρωση από Covid-19. Πιθανότερες στην κατηγορία των ψυχολογικών, είναι η διαταραχή διάθεσης (14%) και οι αγχώδεις διαταραχές (17%).
Η έκβαση των ψυχικών διαταραχών έπειτα από την μόλυνση με Covid-19, καθορίζεται και από παράγοντες όπως το μορφωτικό επίπεδο, η ηλικία, το φύλο, η εθνικότητα και η καταγωγή. Μελέτες στην Βρετανία[4] και την Δανία[5] οι οποίες διεξήχθησαν κατά την έξαρση της πανδημίας, έδειξε ότι από την πανδημία επηρεάστηκαν περισσότερο νεαρές γυναίκες, με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, οι οποίες ζουν μόνες και φέρουν μακροχρόνια ψυχική διαταραχή, ανεξάρτητα αν βρίσκονται ήδη στη θεραπευτική διαδικασία ή χρήζουν αυτής.
Long-Covid Σύνδρομο: Ποια τα συμπτώματα;
Το σύνδρομο Long-Covid χαρακτηρίστηκε πολύ πρόσφατα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ως post Covid-19 condition και εκτός από ποικίλα συμπτώματα όπως :
- Πονοκέφαλοι [54%],
- Κόπωση [72%-80%],
- Μυαλγίες [53%-61%] ,
- Πόνοι στις αρθρώσεις [59%-61%],
περιλαμβάνει ψυχιατρικά και γνωσιακά συμπτώματα :
- Γνωστική επιδείνωση,
- Απώλεια συγκέντρωσης [59%],
- Προβλήματα με τον ύπνο,
- Μειωμένα επίπεδα ικανοποίησης από τη ζωή
- Κατάθλιψη
- Άγχος
- Εναλλαγές διάθεσης
Ωστόσο, κάποια από τα συμπτώματα αυτά υποχωρούν με την πάροδο του χρόνου.
Παγκόσμια ημέρα ψυχικής υγείας 2021
Το πλέον σίγουρο είναι ότι ο κορωνοϊός έχει αφήσει το δικό του αποτύπωμα στην ψυχική υγεία της ανθρωπότητας. Ήδη το άγχος κατακλύζει τον σύγχρονο κόσμο λόγω των υψηλών απαιτήσεων και της ταχύρρυθμης καθημερινότητας. Στο πλαίσιο αυτό είναι σημαντικό να διαφυλάξουμε και να ενδυναμώσουμε την ατομική ψυχική μας ανθεκτικότητα, να εστιάσουμε στις μικρές χαρές των απλών πράξεων, να μάθουμε να διαχειριζόμαστε την αβεβαιότητα και να αποδώσουμε βαρύτητα σε θετικότερες πλευρές των πραγμάτων. Συνεχίζουμε να ζούμε, πάντοτε με προσοχή!
Όμως είναι η ψυχική υγεία μόνο ατομική υπόθεση;
Το θέμα της Παγκόσμιας ημέρας ψυχικής υγείας του 2021 είναι «ψυχική υγεία σε έναν άνισο κόσμο», υπογραμμίζοντας την άνιση πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας σε όλο τον κόσμο. Η οικονομική κρίση της τελευταίας δεκαετίας συνέβαλε αρνητικά και το κερασάκι στην τούρτα έβαλε η ως τώρα διαχείριση της πανδημίας του COVID-19 κυρίως από κράτη υψηλού εισοδήματος με πιο σχετικό παράδειγμα την άνιση πρόσβαση σε εμβόλια.
Βεβαίως η ανισότητα στην πρόσβαση είναι μόνο ένας από τους παράγοντες που εμπλέκονται. Η ψυχική υγεία αποτελεί χαμηλή προτεραιότητα της δημόσιας υγείας εδώ και δεκαετίες και η επένδυση σε αυτήν παραμένει διαχρονικά χαμηλή.
Σε σχετική ανακοίνωση, η Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία υπερθεματίζει για τη σχέση μεταξύ της αύξησης των κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων λόγω πανδημίας και την αύξηση των ψυχικών διαταραχών. Και καταλήγει “το στίγμα και οι διακρίσεις που βιώνουν τα άτομα με ψυχικές διαταραχές επιβαρύνουν την σωματική και ψυχική τους υγεία, οδηγούν σε απώλεια ευκαιριών για εκπαίδευση, εργασία και οικονομική ευημερία και έχουν αρνητική επίδραση στις οικογένειές τους και στους αγαπημένους τους. Τα άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας έχουν το δικαίωμα σε ίσες ευκαιρίες και προοπτικές που θα τους επιτρέψουν να συμμετάσχουν σε όλες τις πλευρές της ζωής”.
Συγγραφή : Πουλιανίτη Μαρία Ψυχολόγος
Συγγραφή & επιμέλεια : Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής