Ενώ ένας βαθμός άγχους είναι αναμενόμενος και αναπόφευκτος στην καθημερινότητά μας, τα επίμονα και δυσανάλογα με την κατάσταση συναισθήματα ανησυχίας ή φόβου, η δυσκολία συγκέντρωσης και τα σωματικά συμπτώματα, όπως η ταχυπαλμία, η μυϊκή ένταση, η αϋπνία, είναι σημάδια ότι το άγχος ξεφεύγει από τα φυσιολογικά όρια. Σε αυτές τις περιπτώσεις προκύπτει η αγχώδης διαταραχή, μια διαταραχή ψυχικής υγείας που χρήζει αντιμετώπισης και κατάλληλης θεραπείας.
Πως αντιμετωπίζεται η αγχώδης διαταραχή;
Πρόκειται ερώτημα που εκφράζει μια μεγάλη και διαρκή αναζήτηση για πολλούς συνανθρώπους μας.
Τρεις είναι οι βασικές προσεγγίσεις στην αντιμετώπιση του υπερβολικού άγχους και τη θεραπεία της αγχώδους διαταραχής :
- η ψυχοθεραπεία
- οι αλλαγές στον τρόπο ζωής
- η φαρμακευτική αγωγή
Η αγχώδης διαταραχή δεν περνάει από μόνη της. Το ότι υπάρχουν περιστασιακά διαστήματα ύφεσης στα συμπτώματα δε σημαίνει ότι το πρόβλημα έληξε.
Το παθολογικό άγχος είναι γενικά ένα μήνυμα, ένα καμπανάκι ότι κάτι πρέπει να αλλάξουμε. Το να καταλάβουμε γιατί φτάσαμε σε αγχώδη διαταραχή είναι ένα σημαντικό βήμα για την αντιμετώπιση της.
Διαβάστε πιο αναλυτικά για το άγχος και για τις αγχώδεις διαταραχές που υπάρχουν.
Ποιά είναι τα φάρμακα για την αγχώδη διαταραχή;
Τα φάρμακα είναι συνήθως η πιο σύντομη και οικονομική οδός για να ξεπεράσουμε την αγχώδη διαταραχή. Τα φάρμακα δρουν στον εγκέφαλο σε περιοχές σχετικές με το συναίσθημα και έχουν καλά ποσοστά αποτελεσματικότητας αντιμετωπίζοντας το σύμπτωμα. Τα συστήματα σεροτονίνης, νοραδρεναλίνης, ισταμίνης, ντοπαμίνης και GABA είναι οι κύριοι στόχοι της υπάρχουσας φαρμακοθεραπείας.
Το πλεονέκτημα της εξοικονόμησης χρόνου και χρήματος όμως δεν κερδίζεται πάντα. Ορισμένες περιπτώσεις είναι πιο σύνθετες λόγω βαρύτητας, χρονιότητας, συννοσηρότητας, βιολογικής ευαλωτότητας, χαρακτηριστικών προσωπικότητας, ψυχοπιεστικού περιβάλλοντος. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι υποτροπές μπορεί να έρχονται πιο συχνά και η αποτελεσματικότητα των φαρμάκων μειώνεται.
- Τα αντικαταθλιπτικά σκευάσματα (SSRIs και SNRIs) είναι η βασική κατηγορία που χρησιμοποιείται με επίσημη ένδειξη για τις αγχώδεις διαταραχές.
- Οι βενζοδιαζεπίνες είναι εδώ και δεκαετίες γνωστά φάρμακα για την αγχώδη διαταραχή με καλή αποτελεσματικότητα, δυστυχώς όμως προκαλούν εξάρτηση. Η μακροπρόθεσμη χρήση τους δε συνίσταται.
- Πρεγκαμπαλίνη
- Αντιισταμινικά (υδροξυζίνη)
- Βουσπιρόνη
- Β’ αναστολείς
Διαβάστε περισσότερα για όλα τα αγχολυτικά φάρμακα και την ενδεδειγμένη χρήση τους η οποία πρέπει να γίνεται υπό την επίβλεψη των ειδικών ψυχιάτρων.
Φυτικά και συμπληρώματα
Στην αναζήτηση λύσεων για το άγχος ο ενδιαφερόμενος θα εντοπίσει ψάχνοντας πολλές εναλλακτικές και “θαυματουργές” θεραπείες. Όπως υπάρχουν μύθοι για τη θεραπεία της κατάθλιψης, άλλο τόσο υπάρχουν και για τη θεραπεία άγχους. Πολύς κόσμος δε φοβάται να επιλέξει τα “φυσικά” συμπληρώματα ως μια πιο “ασφαλή” λύση σε σχέση με τα στιγματισμένα κατά το παρελθόν ψυχοφάρμακα.
Όμως η αγχώδης διαταραχή δε θα αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά με βιταμίνες και συμπληρώματα διατροφής.
Κάποιες φυτικές ουσίες και συμπληρώματα διατροφής μπορεί να έχουν μελετηθεί σε μικρό βαθμό ως θεραπεία για το άγχος, αλλά χρειάζονται περισσότερες μελέτες για να κατανοήσουμε τα οφέλη και πιθανά προβλήματα. Κάποιοι ενδέχεται να βοηθηθούν από αυτά τα σκευάσματα. Ορισμένα από αυτά τα συμπληρώματα μπορεί να επηρεάσουν τα συνταγογραφούμενα φάρμακα ή να προκαλέσουν επικίνδυνες αλληλεπιδράσεις, όπως η τρυπτοφάνη ή το John’s wort. Επομένως χρειάζεται κάποια προσοχή στη χρήση τους.
Αναζητήστε αξιόπιστες πληροφορίες.
Τελευταία προσθήκη σε μια μεγάλη σχετική λίστα τα κανναβινοειδή (κανναβιδιόλη CBD και τετραϋδροκανναβινόλη THC). Παρά το μεγάλο hype η σχετική έρευνα σε πληθυσμούς με διαγνωσμένες αγχώδεις διαταραχές είναι σχεδόν ανύπαρκτη προς το παρόν.
Σε γενικές γραμμές οι διάφορες εναλλακτικές θεραπείες και σκευάσματα συνήθως βοηθούν στην αντιμετώπιση άγχους ήπιας μορφής, οφείλονται σε κάποιο ποσοστό στο placebo effect και συχνά έχουν προσωρινά αποτελέσματα.
Ψυχοθεραπεία για την αγχώδη διαταραχή
Η ψυχοθεραπεία είναι η θεραπεία εκλογής για τον άνθρωπο που επιθυμεί να αντιμετωπίσει όσο πιο ριζικά και μόνιμα το παθολογικό άγχος που τον δυσκολεύει. Στην ψυχοθεραπεία έχει κανείς την ευκαιρία να επεξεργαστεί πυρηνικά άγχη όπως το άγχος υγείας και θανάτου, τελειομανίας και παντοδυναμίας, κοινωνικής αποδοχής και επιτυχίας, ελέγχου, κ.α.
Πως βοηθά η ψυχοθεραπεία στην αγχώδη διαταραχή;
Ωφελεί σε διάφορα επίπεδα :
- Ψυχοεκπαίδευση : Ένα βασικό ζήτημα στη διαχείριση άγχους είναι ότι η βαθύτερη εκμάθηση για το άγχος και τις κεντρικές για την ανάρρωση παραμέτρους του. Για παράδειγμα, η ψυχοεκπαίδευση περιλαμβάνει την φυσιολογία της αντίδρασης «μάχη ή φυγή», η οποία είναι ο τρόπος του σώματος να αντιμετωπίσει επικείμενο κίνδυνο. Για άτομα με αγχώδεις διαταραχές, αυτή η απάντηση προκαλείται και από καταστάσεις που είναι γενικά ακίνδυνες. Η ψυχοεκπαίδευση είναι ένας σημαντικός τρόπος για την προώθηση του ελέγχου των συμπτωμάτων.
- Παρόν : διαχείριση του άγχους στο εδώ και τώρα τροποποιώντας αρνητικές σκέψεις και δυσλειτουργικά μοτίβα σκέψης και μάθησης που το διαιωνίζουν. Κυρίαρχη θέση στη θεραπεία άγχους έχει τις τελευταίες 3 δεκαετίες τουλάχιστον η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία με βασικό πλεονέκτημα την ίδια της τη φιλοσοφία, αλλά και τη βραχεία της διάρκεια.
- Παρελθόν : αναδεικνύοντας πιο πυρηνικά ζητήματα, δυσλειτουργικές σχέσεις, διαπροσωπικές δυσκολίες, τραύματα, βαθύτερα άγχη και τις συνδέσεις τους με το παρόν.
- Μέλλον : Η ψυχοθεραπεία βοηθά το άτομο να αποκτήσει μια διαφορετική επίγνωση του εαυτού του και να μπορέσει να λειτουργήσει βελτιωμένα και σε μεγαλύτερη μεν, πιο ρεαλιστική δε, σύνδεση με τις επιθυμίες του.
Υπάρχουν πολλές σχολές ψυχοθεραπείας με την πιο παραδοσιακή να είναι φυσικά η ψυχαναλυτική, η οποία έχει υποστεί μεγάλες αλλαγές και διασπάσεις από την ίδρυσή της (Freud). Οι πιο μοντέρνες εκδοχές της ψυχοδυναμικής θεραπείας σήμερα μπορεί να αποτελούν καλή επιλογή για τη θεραπεία άγχους ειδικά σε πιο σύνθετες περιπτώσεις ή σε περιπτώσεις που η γνωσιακή δεν έχει φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα.
Η σύνθεση στοιχείων από διάφορες σχολές πιθανώς να είναι η πιο ολοκληρωμένη επιλογή για πολλούς θεραπευόμενους. Μοντέλα βασισμένα στη Γνωσιακή όπως η Γνωσιακή Αναλυτική, η Θεραπεία Σχημάτων και η Διαλεκτική Συμπεριφορική Θεραπεία (DBT) είναι παραδείγματα συνθετικής θεραπείας.
Ένα σημαντικό ζήτημα είναι η αποδοχή της διάρκειας μιας ολοκληρωμένης θεραπείας. Οι στόχοι πρέπει να είναι ρεαλιστικοί και συχνά επιτυγχάνονται σε βάθος χρόνου. Μερικές φορές μια βελτίωση σε σύντομο χρονικό διάστημα, παρότι επιθυμητή, δεν κρατάει πολύ.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι όπως και τα φάρμακα έχουν διαφορετική ανταπόκριση ανάλογα με τον άνθρωπο, έτσι και η ψυχοθεραπεία. Σε κάποιους ταιριάζει η γνωσιακή, σε άλλους η ψυχοδυναμική, σε άλλους κάποια άλλη.
Άλλες προσεγγίσεις υπάρχουν για να ξεπεράσετε την αγχώδη διαταραχή ;
🔸Νέες επιστημονικές θεραπείες όπως το rtms, η virtual reality exposure therapy κ.α. κερδίζουν σταδιακά έδαφος στη θεραπεία του άγχους χωρίς φάρμακα με το μέλλον τους να προδιαγράφεται ευοίωνο.
Διαχείριση άγχους με αλλαγή τρόπου ζωής
Η απάντηση στο “πότε περνάει η αγχώδης διαταραχή” δεν μπορεί να μη λάβει υπ’ όψιν και την παράμετρο του τρόπου ζωής μας.
Παράγοντες του σύγχρονου τρόπου ζωής όπως οι διατροφικές συνήθειες, η έλλειψη άσκησης, η ανεργία, η εργασιακή εξουθένωση (burnout), η εργασιομανία, η μειωμένη διαπροσωπική επικοινωνία, οι υψηλές απαιτήσεις επιτυχίας κ.α. δε λειτουργούν ευνοϊκά στη διαχείριση άγχους. Η αλλαγή τους φέρει από ήπια ως απρόσμενα θετικά αποτελέσματα στην αποφυγή υποτροπών μιας αγχώδους διαταραχής.
Κάποιες αλλαγές στον τρόπο ζωής που για αρκετούς μπορούν να προσφέρουν παροδική ανακούφιση στα συμπτώματα άγχους είναι :
- Διατηρήστε μια σωματική δραστηριότητα. Αναπτύξτε μια ρουτίνα έτσι ώστε να είστε σωματικά ενεργοί τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας. Η άσκηση είναι ένας ισχυρός παράγοντας μείωσης άγχους. Μπορεί να βελτιώσει τη διάθεσή σας και να σας βοηθήσει να παραμείνετε υγιείς. Ξεκινήστε αργά και σταδιακά αυξήστε την ποσότητα και την ένταση των δραστηριοτήτων σας.
- Η επαφή με τη φύση μπορεί να έχει θεραπευτικές ιδιότητες για τον ψυχισμό. Εντάξτε στη ζωή σας δραστηριότητες όπως ποδηλασία ή πεζοπορία σε δάσος ή στο βουνό, κολύμβηση στη θάλασσα κ.α.
- Αποφύγετε το αλκοόλ και τις ναρκωτικές ουσίες διότι μπορούν να προκαλέσουν ή να επιδεινώσουν το άγχος. Εάν δεν μπορείτε να σταματήσετε μόνοι σας, επισκεφτείτε το γιατρό σας ή βρείτε μια ομάδα υποστήριξης που θα σας βοηθήσει.
- Κόψτε ή ελαττώστε το κάπνισμα και εξετάστε αν η καφεΐνη σας ανεβάζει το άγχος. Ο καφές ενοχλεί κάποιους ανθρώπους με άγχος (όχι όμως όλους) καθώς προκαλεί διέγερση και σωματικές εκδηλώσεις όπως μια μικρή άνοδο του καρδιακού ρυθμού.
- Χρησιμοποιήστε τεχνικές διαχείρισης του στρες και χαλάρωσης. Η διαφραγματική αναπνοή, η προοδευτική μυική χαλάρωση (PMR), ο διαλογισμός και η γιόγκα είναι παραδείγματα τεχνικών χαλάρωσης που μπορούν να μειώσουν το άγχος.
- Ο ύπνος πρέπει να είναι προτεραιότητα. Κάντε ό,τι μπορείτε για να βεβαιωθείτε ότι κοιμάστε αρκετά και ποιοτικά για να νιώσετε ξεκούραση. Εάν δεν κοιμάστε καλά, επισκεφτείτε το γιατρό σας.
- Αφιερώστε χρόνο στο να υιοθετήσετε μια όσο το δυνατόν πιο υγιεινή διατροφή, αλλά και σε όλη τη διαδικασία του φαγητού. Π.χ. μην τρώτε βιαστικά.
Τα παραπάνω μέτρα δεν μπορούν από μόνα τους να μας κάνουν να “ξεπεράσουμε μια αγχώδη διαταραχή“. Όμως μπορούν να συμβάλλουν επικουρικά και βέβαια προληπτικά καθώς η μείωση του στρες ελαττώνει τις πιθανότητες να υποτροπιάσει μια αγχώδης διαταραχή.
Επίλογος
Η θεραπεία της αγχώδους διαταραχής ποικίλλει ανάλογα με την ένταση και τον τύπο της διαταραχής και μπορεί να περιλαμβάνει έναν συνδυασμό ψυχολογικών, φαρμακευτικών και συμπεριφορικών προσεγγίσεων. Κάποιες θεραπείες δουλεύουν σε κάποιους, όχι όμως σε κάποιους άλλους. Η καθοδήγηση στο ποια προσέγγιση μπορεί να ταιριάζει περισσότερο στον καθένα, μπορεί να γίνει από τον ειδικό ψυχικής υγείας.
Στις σελίδες που ακολουθούν αναφέρονται οι διαθέσιμες θεραπευτικές επιλογές σήμερα ειδικά για κάθε αγχώδη διαταραχή :
- Κρίσεις πανικού
- Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή
- Διαταραχή κοινωνικού άγχους
- Διαταραχή μετατραυματικού στρες
- Φοβίες
- Άγχος υγείας
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής