Τι είναι η αλαζονεία
Η αλαζονεία είναι ένα στοιχείο της προσωπικότητας που χαρακτηρίζεται από διογκωμένη αυτοπεποίθηση, υπεροψία, μεγαλομανία και αίσθημα ανωτερότητας. Τα άτομα που εκδηλώνουν αλαζονική συμπεριφορά συνήθως πιστεύουν ότι είναι ανώτερα από τους άλλους και το εκφράζουν με τρόπους που συχνά περιφρονούν, υποτιμούν ή αγνοούν τους γύρω τους. Η στάση αυτή μπορεί να προκαλέσει σοβαρές επιπτώσεις στις κοινωνικές και εργασιακές τους σχέσεις.
Ωστόσο, η αλαζονεία δεν είναι πάντα εμφανής. Μπορεί να εκδηλωθεί με πιο δυσδιάκριτους τρόπους, όπως η συνεχής ανάγκη για αναγνώριση και επιβεβαίωση ή η αδυναμία αποδοχής κριτικής. Ενώ η επιφανειακή συμπεριφορά μπορεί να φαίνεται εντυπωσιακή ή ακόμα και επιβλητική, η πραγματική αιτία της αλαζονικής στάσης συχνά κρύβεται κάτω από την επιφάνεια. Αυτό το ψυχολογικό υπόβαθρο μπορεί να είναι δύσκολο να αναγνωριστεί.
Επιπλέον, η αλαζονεία συχνά χρησιμεύει ως μηχανισμός άμυνας για να καλυφθούν βαθύτερες ανασφάλειες και φόβοι. Τα άτομα που επιδεικνύουν αλαζονική συμπεριφορά μπορεί στην πραγματικότητα να υποφέρουν από χαμηλή αυτοεκτίμηση ή να νιώθουν ανασφάλεια σχετικά με τις ικανότητές τους και τη θέση τους στην κοινωνία. Έτσι η υπερβολική αυτοεξύψωση και η ανάγκη να αποδείξουν την αξία τους στους άλλους λειτουργούν ως μια προσπάθεια να καλύψουν ή να υπερκεράσουν αυτά τα εσωτερικά συναισθήματα ανασφάλειας σε σημείο που μπορεί να γίνει εμμονή.
Η επίδραση της αλαζονείας στις διαπροσωπικές και επαγγελματικές σχέσεις
Η αλαζονεία συχνά θεωρείται ένα αρνητικό χαρακτηριστικό που προκαλεί προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις. Τα άτομα που εκδηλώνουν αλαζονικές συμπεριφορές συνήθως πιστεύουν ότι είναι ανώτερα από τους άλλους και αυτό το αίσθημα ανωτερότητας το εκφράζουν με τρόπους που συχνά υποτιμούν ή αγνοούν τους γύρω τους. Η στάση αυτή μπορεί να προκαλέσει σοβαρές επιπτώσεις στις κοινωνικές τους σχέσεις, οδηγώντας συχνά σε απομόνωση, ενώ η επαγγελματική τους ζωή μπορεί να επηρεαστεί αρνητικά λόγω των συγκρούσεων με συναδέλφους και συνεργάτες.
Στον επαγγελματικό χώρο, η αλαζονεία μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις. Οι αλαζονικοί εργαζόμενοι υπερεκτιμούν τις ικανότητές τους και αγνοούν τη συνεισφορά των συναδέλφων τους, δημιουργώντας ένταση στον εργασιακό χώρο και εμποδίζοντας την ομαδική εργασία και συνεργασία.
Σε θέσεις ηγεσίας, η αλαζονεία οδηγεί σε αυταρχική διοίκηση και έλλειψη εμπιστοσύνης στους υπαλλήλους. Ένας αλαζονικός ηγέτης αποθαρρύνει την καινοτομία και τη δημιουργικότητα, καθώς οι εργαζόμενοι φοβούνται να εκφράσουν τις ιδέες τους ή να λάβουν πρωτοβουλίες.
Ψυχολογικές θεωρήσεις
Η ψυχοδυναμική θεωρία προτείνει ότι η αλαζονεία μπορεί να προέρχεται από παιδικά τραύματα και ανασφάλειες που δεν επιλύθηκαν ώριμα. Για παράδειγμα, ένα παιδί που μεγάλωσε σε περιβάλλον όπου αισθανόταν συνεχώς υποτιμημένο μπορεί να αναπτύξει αλαζονικές συμπεριφορές ως ενήλικας, ως μηχανισμό άμυνας.
Επίσης προτείνεται ότι η αλαζονεία πηγάζει από μια βαθιά ριζωμένη μεροληψία αυτοενίσχυσης. Από την πρώιμη παιδική ηλικία, κάποια άτομα κατασκευάζουν μια θετική εικόνα για τον εαυτό τους για να κερδίσουν την κοινωνική αποδοχή και αναγνώριση. Με την πάροδο του χρόνου, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε διογκωμένη αυτοαντίληψη και έλλειψη αυτογνωσίας, με αποτέλεσμα την αλαζονική συμπεριφορά. Η ενίσχυση τέτοιων συμπεριφορών από το περιβάλλον τους ενισχύει ακόμη περισσότερο την αλαζονεία τους.
Η αλαζονεία συνδέεται συχνά με γνωστικές προκαταλήψεις όπως η προδιάθεση επιβεβαίωσης και το φαινόμενο Dunning-Kruger. Αυτές οι προκαταλήψεις μπορεί να οδηγούν σε φαύλο κύκλο που διαιωνίζει την έπαρση.
Από αναπτυξιακή σκοπιά, ο σχηματισμός της αλαζονείας επηρεάζεται από πρώιμη μάθηση και εμπειρίες της ζωής. Τα στυλ ανατροφής που :
- αποτυγχάνουν να θέτουν όρια,
- καλλιεργούν το “αυτονόητο δικαίωμα“,
- δίνουν υπερβολική έμφαση στην επιτυχία,
- ενθαρρύνουν την ανωτερότητα έναντι των συνομηλίκων ή
- υιοθετούν τυφλά και άκριτα την κοινωνική σύγκριση ως μοναδικό καθοριστή της αυτοεκτίμησης
μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη προτύπων αλαζονικής συμπεριφοράς στα παιδιά.
Αλαζονεία στην ψυχιατρική
Αξιοσημείωτη είναι η σύνδεση της αλαζονείας με διαταραχές προσωπικότητας και τις ιδέες μεγαλείου που συνδέονται με ψυχιατρικές καταστάσεις.
Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας: Στην ψυχιατρική, η αλαζονεία συνήθως συνδέεται με τη ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας. Τα άτομα με αυτή τη διαταραχή χαρακτηρίζονται από υπερβολική έπαρση και διαρκή ανάγκη για θαυμασμό. Οι ναρκισσιστές συχνά έχουν φαντασιώσεις μεγαλείου, θεωρώντας τον εαυτό τους μοναδικό και εξαιρετικά ικανό, απαιτώντας ειδική μεταχείριση από τους άλλους. Αυτό το αίσθημα ανωτερότητας οδηγεί σε υπερβολικές αξιώσεις και συμπεριφορές που προάγουν τη δική τους εικόνα, συχνά εις βάρος των άλλων.
Αλαζονεία βέβαια δύναται να υπάρχει και σε άλλες δ/χές προσωπικότητας με κύριο παράδειγμα την ψυχοπάθεια.
Ιδέες μεγαλείου και διπολική διαταραχή: Η αλαζονεία δεν περιορίζεται μόνο στη ναρκισσιστική διαταραχή. Οι ιδέες μεγαλείου εμφανίζονται επίσης στη μανιακή φάση της διπολικής διαταραχής, όπου τα άτομα βιώνουν έντονη συναισθηματική έξαρση και υπερβολική ενέργεια. Κατά τη διάρκεια αυτών των περιόδων, μπορεί να αναπτύξουν μεγαλομανιακές φαντασιώσεις ανωτερότητας και υπερβολική αυτοεκτίμηση, φτάνοντας μέχρι και σε επικίνδυνες ενέργειες λόγω της παροδικά διαταραγμένης τους κρίσης.
Αυτές οι ιδέες μεγαλείου δεν είναι απλώς εκδήλωση αλαζονείας, αλλά σύμπτωμα ψυχικής κατάστασης που απαιτεί ιατρική και ψυχολογική παρέμβαση. Υπάρχει διάκριση από την αλαζονεία, καθώς η μεγαλομανία στη διπολική διαταραχή διαρκεί όσο συμβαίνει το επεισόδιο μανίας και συνήθως δεν υπάρχει ως σταθερό χαρακτηριστικό.
Υπάρχει αντιμετώπιση;
Να σημειώσουμε ότι δεν είναι σύνηθες οι αλαζόνες να αναγνωρίζουν το θέμα τους και ακόμη λιγότερο πιθανό είναι το να επιδιώξουν να το αλλάξουν. Έτσι οι παρακάτω προσεγγίσεις αφορούν ένα μικρό ποσοστό της κατηγορίας αυτής των ανθρώπων.
Η αντιμετώπιση της αλαζονείας απαιτεί μια πολυδιάστατη προσέγγιση. Η θεραπεία μπορεί να περιλαμβάνει γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT), όπου τα άτομα μαθαίνουν να αναγνωρίζουν και να τροποποιούν τις αρνητικές σκέψεις και συμπεριφορές τους. Η ανάπτυξη ενσυναίσθησης και η καλλιέργεια μιας υγιούς αντίληψης του εαυτού, είναι από τους βασικούς στόχους της θεραπείας.
Στην ψυχοδυναμική θεραπεία, δίνεται έμφαση στην κατανόηση των βαθύτερων αιτίων της αλαζονείας και στη διερεύνηση των τραυμάτων που μπορεί να την έχουν προκαλέσει. Η κατανόηση και η επίλυση αυτών των ζητημάτων βοηθά τα άτομα να αναπτύξουν μια πιο υγιή και ρεαλιστική εικόνα του εαυτού τους.
Η ομαδική θεραπεία είναι επίσης χρήσιμη, παρέχοντας έναν ασφαλή χώρο όπου τα άτομα μπορούν να μοιραστούν τις εμπειρίες τους και να λάβουν ανατροφοδότηση από άλλους. Μέσω της αλληλεπίδρασης με τους άλλους, αναπτύσσουν δεξιότητες επικοινωνίας και συνεργασίας, που βοηθούν στη διαχείριση της αλαζονείας στην καθημερινή ζωή.
Πώς να αντιμετωπίσουμε τους αλαζονικούς ανθρώπους
Η αλληλεπίδραση με αλαζονικά άτομα μπορεί να είναι πρόκληση. Εδώ είναι μερικές στρατηγικές επιβίωσης :
– Διατήρηση Ψυχραιμίας & Αποφυγή Αντιπαράθεσης: Είναι σημαντικό να διατηρήσετε την ψυχραιμία σας και να μην απαντάτε στην αλαζονεία με θυμό ή επιθετικότητα. Αντίθετα, δείξτε κατανόηση χωρίς να προσπαθήσετε να “διορθώσετε” το άτομο. Οι αλαζονικοί άνθρωποι συχνά επιθυμούν να προκαλέσουν ένταση και συγκρούσεις. Αντιδρώντας με ήρεμο και συγκροτημένο τρόπο, αποφεύγετε να δίνετε δύναμη στις προκλήσεις τους. Προσπαθήστε να αποφεύγετε την αντιπαράθεση. Αν χρειαστεί να διαφωνήσετε, κάντε το με ήρεμο και λογικό τρόπο.
– Οριοθέτηση: Θέστε και διατηρήστε σαφή όρια για το ποιές συμπεριφορές είναι αποδεκτές και ποιές όχι. Ενημερώστε τους για το πώς οι συμπεριφορές τους επηρεάζουν εσάς και τους άλλους.
– Άμεση Επικοινωνία: Μερικές φορές είναι σκόπιμο να ενημερώσετε, πιο άμεσα, το άλλο άτομο για την εικόνα που δίνει. Θυμίστε του ότι κανείς δεν έχει την απόλυτη γνώση ούτε κατέχει την απόλυτη αλήθεια. Εφόσον αυτό δεν σας βλάψει αργότερα, μην καταπιέζετε τη γνώμη σας.
– Εστίαση στα Θετικά: Σχεδιάστε στρατηγικές για να βελτιώσετε τη σχέση σας με το άτομο, εστιάζοντας σε θετικά χαρακτηριστικά ή κοινά ενδιαφέροντα. Αυτό μπορεί να μειώσει την ένταση και να ενισχύσει τη συνεργασία. Ενίοτε, η καλύτερη προσέγγιση είναι να αγνοήσετε τις προκλητικές συμπεριφορές και να επικεντρωθείτε σε άλλα, πιο θετικά και παραγωγικά μέρη της σχέσης ή της συνεργασίας.
– Ζητήστε Βοήθεια και Υποστήριξη από Άλλους: Αν η άμεση επικοινωνία δεν έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα, μπορεί να είναι χρήσιμο να συμπεριλάβετε κάποιον τρίτο για να βοηθήσει, ειδικά αν η μεγαλομανία και ο ναρκισσισμός ορισμένων φτάσει να σας απειλεί πρακτικά ή ψυχολογικά. Αναζητήστε υποστήριξη και συμμαχίες για να υπερασπιστείτε τον εαυτό σας.
Συγγραφή : Φραντζέσκα Παρλιάρου Ψυχολόγος
Συγγραφή και επιμέλεια : Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος
Βιβλιογραφία
Cowan, N., Adams, E.J., Bhangal, S., Corcoran, M., Decker, R., Dockter, C.E., Eubank, A.T., Gann, C.L., Greene, N.R., Helle, A.C., Lee, N., Nguyen, A.T., Ripley, K.R., Scofield, J.E., Tapia, M.A., Threlkeld, K.L. and Watts, A.L. (2019). Foundations of Arrogance: A Broad Survey and Framework for Research. Review of General Psychology, 23(4), pp.425–443. doi:https://doi.org/10.1177/1089268019877138.
Fetterman, A.K., Robinson, M.D. and Ode, S. (2014). Interpersonal Arrogance and the Incentive Salience of PowerversusAffiliation Cues. European Journal of Personality, 29(1), pp.28–41. doi:https://doi.org/10.1002/per.1977.
Johnson, R.E., Silverman, S.B., Shyamsunder, A., Swee, H.-Y., Rodopman, O.B., Cho, E. and Bauer, J. (2010). Acting Superior But Actually Inferior?: Correlates and Consequences of Workplace Arrogance. Human Performance, 23(5), pp.403–427. doi:https://doi.org/10.1080/08959285.2010.515279.
Milyavsky, M., Kruglanski, A.W., Chernikova, M. and Schori-Eyal, N. (2017). Evidence for arrogance: On the relative importance of expertise, outcome, and manner. PLOS ONE, 12(7), p.e0180420. doi:https://doi.org/10.1371/journal.pone.0180420.
Silverman, S., Johnson, R., Mcconnell, N. and Carr, A. (2012). The Industrial-Organizational Psychologist Arrogance: A Formula for Leadership Failure. [online] Available at: http://homepages.se.edu/cvonbergen/files/2015/01/Arrogance_A-Formula-for-Leadership-Failure.pdf
Web, P. (2023). The Psychology Behind Arrogant Nature. [online] Psychologs Magazine | Mental Health Magazine | Psychology Magazine | Self-Help Magazine. Available at: https://www.psychologs.com/the-psychology-behind-arrogant-nature/.