Ευημερία ορισμός
Η ευημερία είναι μια ολοκληρωμένη κατάσταση υγείας που περιλαμβάνει τη σωματική, ψυχική, συναισθηματική υγεία, κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Αυτή η κατάσταση συνήθως χαρακτηρίζεται από ικανοποίηση, πληρότητα και ευτυχία, και εκτείνεται πέρα από την απουσία ασθένειας ή δυσφορίας. Περιλαμβάνει επίσης θετικές πτυχές όπως η ικανότητα διαχείρισης του στρες, η προσωπική ανάπτυξη, η αρμονική συνύπαρξη με τη φύση και η εποικοδομητική συμμετοχή στην κοινότητα και την κοινωνία. Είναι επίσης μια δυναμική κατάσταση που περιλαμβάνει ισορροπία σε διάφορους τομείς ζωής, ανθεκτικότητα και υψηλή ποιότητα ζωής.
Παράγοντες που επηρεάζουν την ψυχική ευημερία παγκοσμίως
Ευημερία και ψυχική υγεία είναι συνυφασμένες έννοιες.
Το παγκόσμιο τοπίο της ψυχικής υγείας διαμορφώνεται όλο και περισσότερο από μια σύνθετη αλληλεπίδραση παραγόντων που ξεπερνούν σύνορα, πολιτισμούς και κοινωνικοοικονομικές καταστάσεις. Αν θέλαμε με μια λέξη να συνοψίσουμε το διαμεσολαβητικό παράγοντα επίδρασης στην ψυχική μας υγεία θα μπορούσαμε να πούμε : στρες. Όμως σαφώς τα πράγματα είναι πολύ πιο σύνθετα. Ακολουθεί μια διερεύνηση των βασικών παραμέτρων που συντελούν σήμερα στην επιδείνωση της ψυχικής υγείας των ανθρώπων παγκοσμίως :
- Οικονομική αστάθεια
Η οικονομική ύφεση και η ανεργία, μαζί με την αύξηση της ακρίβειας λόγω των παγκόσμιων εξελίξεων, συμβάλλουν στην υποβάθμιση της ψυχικής ευημερίας. Το στρες που συνδέεται με τις οικονομικές δυσκολίες μπορεί να οδηγήσει σε αγχώδη κατάθλιψη και άλλα ψυχολογικά προβλήματα. Η πανδημία COVID-19 επέφερε εκτεταμένες οικονομικές ανακατατάξεις που αναπόφευκτα επηρέασαν τη ψυχική και σωματική υγεία. - Κρίσεις υγείας και πανδημίες
Οι επιπτώσεις της πανδημίας Covid-19 στην ψυχική υγεία έχουν επηρεάσει δραματικά πολλούς ανθρώπους. Δημοσιεύονται όλο και περισσότερες έρευνες που αναδεικνύουν την αύξηση διαφόρων ψυχοπαθολογικών καταστάσεων κατά τα πρώτα δύσκολα χρόνια της πανδημίας. Συνεχίζουμε να αισθανόμαστε έστω και ασυνείδητα τη βαρύτητα αυτής της κατάστασης. Το ψυχολογικό ταρακούνημα μας θύμισε ότι οι αβεβαιότητες της ύπαρξης δεν έχουν εκλείψει. - Ανεπαρκείς υπηρεσίες ψυχικής υγείας
Σε παγκόσμιο επίπεδο, η έλλειψη υπηρεσιών ψυχικής υγείας είναι συχνή. Οι πολιτικές για την ψυχική υγεία του πληθυσμού σε πολλές χώρες συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας είναι ανεπαρκείς, ενώ η έλλειψη ειδικευμένου προσωπικού αναδεικνύεται σε μείζον πρόβλημα. Το στίγμα γύρω από τα θέματα ψυχικής υγείας συνεχίζει να υπάρχει αν και μειούμενο. H έλλειψη επαρκούς υποστήριξης περιορίζει την πρόσβαση πολλών ανθρώπων στη φροντίδα που χρειάζονται. - Κοινωνική απομόνωση και μοναξιά
Η τεχνολογική πρόοδος και ο αστικός τρόπος ζωής, αν και ευεργετικοί από πολλές απόψεις, έχουν επίσης οδηγήσει σε αυξημένη κοινωνική απομόνωση. Η πανδημία COVID-19 ανέδειξε περαιτέρω αυτό το ζήτημα με τα λουκέτα και τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης. Η χρόνια μοναξιά μπορεί να επιδεινώσει την ψυχική ευημερία, αλλά και να προκαλέσει διαταραχές της ψυχικής υγείας, όπως η κατάθλιψη. - Κλιματική αλλαγή και περιβαλλοντικοί παράγοντες
Η ψυχολογική επίπτωση της κλιματικής αλλαγής, γνωστή και ως “οικολογικό άγχος“, επηρεάζει όλο και περισσότερους ανθρώπους. Οι φυσικές καταστροφές, η απώλεια βιοποικιλότητας, η αύξηση της θερμοκρασίας, η περιβαλλοντική υποβάθμιση και η ατμοσφαιρική ρύπανση μπορεί να οδηγήσουν σε μειωμένη ευημερία και ενίοτε να προκαλέσουν προβλήματα στη ψυχική υγεία, όπως η διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) και το άγχος. Η ζέστη και ατμοσφαιρική ρύπανση είναι δύο σοβαροί παράγοντες που εμπλέκονται, ενώ μπορείτε να ενημερωθείτε εδώ πιο αναλυτικά για την σχέση Κλιματικής αλλαγής με την ψυχική υγεία. - Κοινωνική αναταραχή
Οι πολιτικές αναταραχές, οι πολέμοι και οι συγκρούσεις δημιουργούν συνθήκες ψυχολογικής αναταραχής με απροσδόκητες συνέπειες. Ο φόβος, η αβεβαιότητα και ο εκτοπισμός ενισχύουν το άγχος και την απελπισία, ενώ οι κοινωνικές και πολιτικές διαιρέσεις τροφοδοτούν την αρνητικότητα. - Τεχνολογική και πληροφοριακή υπερφόρτωση
Η ψηφιακή εποχή φέρνει μαζί της μια συντριπτική ροή πληροφοριών και μια πίεση για συνεχή διαδικτυακή σύνδεση. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε άγχος, διαταραχή συγκέντρωσης και διαταραχές του ύπνου. Η ολοένα και αυξανόμενη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αναγνωρίζεται πράγματι ως σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει την παγκόσμια ψυχική υγεία. Ενώ προσφέρουν οφέλη όπως η συνδεσιμότητα και η πρόσβαση σε πληροφορίες, ο αντίκτυπός τους στην ψυχική ευημερία μπορεί να είναι αρνητικός για διάφορους λόγους :- Θέματα σύγκρισης και αυτοεκτίμησης
- Ηλεκτρονικός εκφοβισμός και διαδικτυακή παρενόχληση
- Εθισμός και χρόνος οθόνης
- Υπερφόρτωση πληροφοριών και άγχος
- Κοινωνική απομόνωση
- Ανισότητα και διακρίσεις
Οι φυλετικές, έμφυλες και κοινωνικοοικονομικές διακρίσεις εξακολουθούν να επηρεάζουν την ψυχική ευημερία. Η βίωση ή ακόμη και η μαρτυρία διακρίσεων μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο διαταραχών της ψυχικής υγείας. Επιπλέον, οι περιθωριοποιημένες ομάδες αντιμετωπίζουν συχνά εμπόδια στην πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας, επιδεινώνοντας τις συνθήκες ζωής τους. Για περισσότερα δείτε σε προηγούμενο άρθρο “Διακρίσεις και ψυχική υγεία“. - Αυξημένες εργασιακές απαιτήσεις και λιγότερος ελεύθερος χρόνος
Σε πολλά μέρη του κόσμου, η ισορροπία μεταξύ εργασίας και προσωπικής ζωής μεταβάλλεται δυσμενώς. Οι υψηλότερες απαιτήσεις στην εργασία, η υπερεργασία και τα θολά όρια μεταξύ εργασίας και σπιτιού -ιδιαίτερα με την αύξηση της εξ αποστάσεως εργασίας- συμβάλλουν σημαντικά στο ψυχικό στρες και την επαγγελματική εξουθένωση. Ο χρόνος τρέχει γρήγορα και τα άτομα δυσκολεύονται να αφομοιώσουν εποικοδομητικά τις εμπειρίες τους. Η έλλειψη ελεύθερου χρόνου όχι μόνο μειώνει τις ευκαιρίες για ανακούφιση από το άγχος και αναψυχή, αλλά επηρεάζει επίσης τις κοινωνικές σχέσεις και τη συνολική ικανοποίηση από τη ζωή, οδηγώντας σε αυξημένα ποσοστά στρες. Διαβάστε δύο αναλυτικά άρθρα για το πως μας επηρεάζουν η υπερεργασία και το burnout. - Αύξηση των χρόνιων καταστάσεων σωματικής υγείας
Η παγκόσμια αύξηση των παθήσεων σωματικής υγείας, όπως οι καρδιακές παθήσεις, τα εγκεφαλικά επεισόδια, ο καρκίνος, ο διαβήτης, η παχυσαρκία και οι χρόνιες πνευμονοπάθειες, διαδραματίζει επίσης κρίσιμο ρόλο στην επιδείνωση της ψυχικής υγείας. Οι καταστάσεις αυτές και η διαχείρισή τους επιφέρουν σημαντικό ψυχολογικό στρες. Η αντιμετώπιση των χρόνιων ασθενειών μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη λόγω των αλλαγών στην εικόνα του σώματος, της μειωμένης κινητικότητας και της συνεχούς διαχείρισης των συμπτωμάτων και της θεραπείας. Πολλά περισσότερα διαβάστε στο άρθρο : Aλληλεπίδραση χρονίων παθήσεων και ψυχική υγείας Σχετικό είναι και το άρθρο για τα Ψυχοσωματικά Συμπτώματα.
Επιδεινώνεται η ψυχική υγεία του παγκόσμιου πληθυσμού σήμερα;
Δεν είναι απλό το ερώτημα για το αν και κατά πόσο επιδεινώνεται η ψυχική υγεία σε παγκόσμιο επίπεδο. Ένας βασικός λόγος είναι η απουσία στοιχείων. Για παράδειγμα δεν ξέρουμε τι γινόταν πριν από 50 ή 100 χρόνια, δεν υπάρχουν τέτοιες μελέτες. Στην πραγματικότητα μόλις τις τελευταίες δεκαετίες η ανθρωπότητα δείχνει να μετατοπίζεται από το πανίσχυρο στίγμα που σημάδευε την ψυχική υγεία και τις ψυχικές παθήσεις. Όσο περνάει ο καιρός γίνεται όλο και πιο σαφής η σημασία της καλής υγείας του εγκεφάλου και της ψυχικής ευημερίας για τα άτομα και τα σύνολα.
Σε αυτό το πλαίσιο σήμερα η έρευνα πάνω στις ψυχικές διαταραχές έχει πολλαπλασιαστεί. Με την αύξηση της ποσότητας των ερευνών, που δε σημαίνει πάντα και αύξηση της ποιότητας, γνωρίζουμε περισσότερα και έτσι αυτά που σήμερα μπορούμε και μετράμε, δε σημαίνει ότι δεν υπήρχαν στο παρελθόν.
Για παράδειγμα κάτι που αναγνωρίζεται πολύ περισσότερο σήμερα είναι η επίδραση των πρώιμων τραυματικών γεγονότων στην υγεία του εγκεφάλου και στην εμφάνιση ψυχικών διαταραχών μετέπειτα στην ενήλικη ζωή. Το τραυματικό στρες που βιώνεται ως απόκριση στις πρώιμες εμπειρίες βίας μπορεί να επηρεάσει σε μόνιμη βάση μέσω φυσιολογικών, ψυχολογικών και γενετικών μηχανισμών την αρχιτεκτονική του εγκεφάλου, την ανοσολογική κατάσταση, τα μεταβολικά συστήματα και τις φλεγμονώδεις αντιδράσεις του οργανισμού, αποτρέποντας τη βέλτιστη απάντηση σε θεραπείες κατά την ενήλικη ζωή.
Ορισμένοι από τους παράγοντες που μετράμε σήμερα ονομάζονται κοινωνικοί καθοριστικοί παράγοντες της υγείας από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και για τους οποίους σημαντικός όγκος έρευνας δείχνει ότι επηρεάζουν την υγεία των ανθρώπων, ψυχική ή σωματική, άμεσα ή έμμεσα.
Είναι αυτονόητο ότι ο βαθμός που οι παράγοντες αυτοί επηρεάζουν διαφέρει ποσοτικά από χώρα σε χώρα και κουλτούρα σε κουλτούρα.
Οι καθοριστικοί αυτοί παράγοντες (social determinants of health) σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας “είναι οι συνθήκες στις οποίες οι άνθρωποι γεννιούνται, μεγαλώνουν, εργάζονται, ζουν και γερνούν, και το ευρύτερο σύνολο δυνάμεων και συστημάτων που διαμορφώνουν τις συνθήκες της καθημερινής ζωής. Αυτές οι δυνάμεις και συστήματα περιλαμβάνουν οικονομικές πολιτικές και συστήματα, αναπτυξιακές ατζέντες, κοινωνικούς κανόνες, κοινωνικές πολιτικές και πολιτικά συστήματα”.
Συνεπάγεται λοιπόν ότι το ποια είναι η πορεία των παραγόντων αυτών παγκοσμίως επηρεάζει και τους δείκτες ευημερίας. Εδώ θα αναφέρω απλά ορισμένους εξ’ αυτών. Για το θέμα του πως οι παράγοντες αυτοί επηρεάζουν την ψυχική μας υγεία μπορείτε να ανατρέξετε στο ειδικό άρθρο “Ψυχική δυσφορία και κοινωνία“.
- Εισόδημα
- Εκπαίδευση
- Ανεργία και εργασιακή ανασφάλεια
- Συνθήκες εργασιακής ζωής
- Διατροφική ανασφάλεια
- Στέγαση, βασικές ανέσεις και περιβάλλον
- Πρώιμη παιδική ανάπτυξη
- Κοινωνική ένταξη / κοινωνικές διακρίσεις
- Μοναξιά
- Πρόσβαση σε προσιτές υπηρεσίες υγείας αξιοπρεπούς ποιότητας
Αν πάρουμε το παράδειγμα της φτώχειας, τα νέα είναι καλά. Με εξαίρεση την περίοδο της οικονομικής κρίσης και κυρίως της πανδημίας όπου η μείωση της παγκόσμιας φτώχειας αναστράφηκε προς το χειρότερο, τα στοιχεία δείχνουν μείωση του αριθμού των φτωχών από 2 δισεκατομμύρια το 1990 σε ~700 εκατομμύρια το 2022. Ο πόλεμος στην Ουκρανία φαίνεται επίσης να αποτέλεσε παράγοντα που περιόρισε το ρυθμό μείωσης της φτώχειας.
Από την άλλη αν ασχοληθούμε με το παράδειγμα της μοναξιάς, τα νέα δεν είναι καλά. Η μοναξιά των ανθρώπων φαίνεται να αυξάνεται σε παγκόσμιο επίπεδο. Δείτε περισσότερα στο άρθρο για τη Μοναξιά.
Κάποια μη αισιόδοξα δεδομένα για την παγκόσμια ευημερία
📌Οι ψυχικές διαταραχές είναι σε συνεχή αύξηση.
Ένας στους δύο ανθρώπους στον κόσμο θα αναπτύξει τουλάχιστον μία διαταραχή της ψυχικής του υγείας ως την ηλικία των 75.
https://hms.harvard.edu/news/half-worlds-population-will-experience-mental-health-disorder
Οι εξαρτήσεις από ναρκωτικά επίσης αυξάνονται. Ο αριθμός των ατόμων που πάσχουν από διαταραχές χρήσης ουσιών έχει εκτοξευθεί στα 39,5 εκατομμύρια, μια αύξηση 45% μέσα σε 10 χρόνια.
https://www.unodc.org/res/WDR-2023/WDR23_Exsum_fin_DP.pdf
Το στρες φαίνεται επίσης να αυξάνεται όπως δείχνουν ορισμένες μετρήσεις.
Stress Levels Rise Around the World
📌Η συχνότητα των καρδιαγγειακών παθήσεων αυξάνεται με τις συνολικές περιπτώσεις σχεδόν να διπλασιάζονται από 271 εκατομμύρια το 1990 σε 523 εκατομμύρια του παγκόσμιου πληθυσμού το 2019.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7755038
Ενώ οι θάνατοι από καρδιαγγειακή νόσο (CVD) αυξήθηκαν παγκοσμίως από 12,1 εκατομμύρια το 1990 σε 20,5 εκατομμύρια το 2021.
Deaths from cardiovascular disease surged 60% globally over the last 30 years: Report
📌Περισσότεροι από 1,31 δισεκατομμύρια άνθρωποι ενδέχεται να ζουν με διαβήτη μέχρι το 2050 παγκοσμίως, συγκριτικά με τα 529 εκατομμύρια το 2021
https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(23)01296-5/fulltext
📌Σχεδόν 545 εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο είχαν χρόνια αναπνευστική νόσο το 2017, μια αύξηση 39,8% από το 1990.
https://www.thelancet.com/journals/lanres/article/PIIS2213-2600(20)30157-0/fulltext
📌Οι περιπτώσεις καρκίνου σε άτομα κάτω των 50 ετών έχουν αυξηθεί παγκοσμίως κατά 79% μεταξύ 1990 και 2019.
Οι προβλέψεις δείχνουν ότι η παγκόσμια επίπτωση και τα ποσοστά θνησιμότητας του πρώιμου καρκίνου θα αυξηθούν κατά 31% και 21% το 2030, αντίστοιχα.
https://www.ed.ac.uk/news/2023/global-surge-in-cancer-cases-among-under-50s
📌O αριθμός των ατόμων με άνοια προβλέπεται σχεδόν να τριπλασιαστεί από 57,4 εκατομμύρια περιπτώσεις παγκοσμίως το 2019 σε 152,8 εκατομμύρια περιπτώσεις το 2050.
https://www.thelancet.com/journals/lanpub/article/PIIS2468-2667(21)00249-8/fulltext
📌Ο παγκόσμιος επιπολασμός της παχυσαρκίας τριπλασιάστηκε μεταξύ 1975 και 2016.
https://www.worldobesity.org/about/about-obesity/prevalence-of-obesity
Eως το 2035, πάνω από 4 δισεκατομμύρια άνθρωποι – περισσότεροι από τον μισό πληθυσμό του πλανήτη – θα είναι παχύσαρκοι.
https://www.uclahealth.org/news/worldwide-obesity-rise
Μέσα σε όλα αυτά υπάρχει και το φαινομενικά παράδοξο: το παγκόσμιο προσδόκιμο ζωής και για τα δύο φύλα έχει βελτιωθεί από 46,5 χρόνια το 1950 σε 71,7 χρόνια το 2022 και αναμένεται να αυξηθεί στα 77,3 έως το 2050.
https://www.weforum.org/agenda/2023/02/charted-how-life-expectancy-is-changing-around-the-world
Ναι αλλά αυτό οφείλεται πρωτίστως στη βελτίωση της υγιεινής και τις τρομερές προόδους της ιατρικής τον 20o αιώνα που εξάλειψε κυριολεκτικά πολλές μεταδοτικές και άλλες ασθένειες που θέριζαν στο παρελθόν κυρίως με τα εμβόλια και τα αντιβιoτικά. Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα ένα νεογέννητο αναμενόταν να ζήσει περίπου 40 χρόνια κατά μέσο όρο, πλέον αυτό έχει διπλασιαστεί. Ακόμη και για τον καρκίνο οι διαθέσιμες θεραπείες συνεχώς βελτιώνονται αυξάνοντας το προσδόκιμο.
Τα βήματα που έχουν γίνει ως προς την αύξηση προσδόκιμου ζωής & παγκόσμιας ευημερίας συνοψίζονται εδώ.
📌Να σημειώσουμε επίσης ότι στις ΗΠΑ το προσδόκιμο (76,4 έτη) πέφτει για 2η συνεχή χρονιά και είναι στο χαμηλότερο επίπεδο των 2 τελευταίων δεκαετιών : Σε όλη τη διάρκεια ζωής και σε κάθε δημογραφική ομάδα, οι Αμερικανοί πεθαίνουν σε μικρότερες ηλικίες από τους ομολόγους τους σε άλλα «πλούσια» έθνη, ένα «σοκαριστικό» για τη χώρα αυτή στατιστικό που τους έχει χτυπήσει καμπανάκια.
What’s behind ‘shocking’ U.S. life expectancy decline—and what to do about it
📌Να προσθέσουμε εδώ και το γνωστό τοις πάσι πλέον παγκόσμιο πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής και ό,τι αυτό θα συνεπάγεται για την υγεία και την ποιότητα της ζωής μας στο μέλλον. Η απομάκρυνση των αστικοποιημένων ανθρώπων από μια υγιή επαφή με το φυσικό περιβάλλον δε συμβάλλει θετικά στη διατήρηση της ψυχικής τους ευημερίας.
Συμπέρασμα
Τα πολυπαραγοντικά ζητήματα είναι περίπλοκα. Η γενετική, η επιγενετική, το περιβάλλον, ο τρόπος ζωής και οι ανισότητες επηρεάζουν την υγεία και ευημερία μας. Οι αυξητικές τάσεις στα σοβαρά προβλήματα υγείας απαιτούν προσοχή. Η τεχνολογική πρόοδος μπορεί να διευκολύνει τη ζωή, αλλά πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη τα δεδομένα και να δρούμε ανάλογα.
Η ευτυχία των νέων μειώνεται παγκοσμίως λόγω ενός συνδυασμού κοινωνικών, οικονομικών, τεχνολογικών και οικολογικών πιέσεων, με απροσδιόριστες μελλοντικές συνέπειες.
Λαμβάνοντας υπόψη τις επιπτώσεις των social media, πολλοί επαγγελματίες υγείας υποστηρίζουν πιο προσεκτική και ελεγχόμενη χρήση τους, τονίζοντας τη σημασία της θέσπισης ορίων για τον μετριασμό των αρνητικών επιπτώσεών τους στην ψυχική υγεία. Επιπλέον, εκστρατείες ευαισθητοποίησης και εκπαιδευτικά προγράμματα εστιάζουν στην υγιή χρήση των ψηφιακών πλατφορμών ως μέρος ευρύτερων πρωτοβουλιών για την ψυχική ευημερία.
Η αντιμετώπιση αυτών των παραγόντων απαιτεί συντονισμένη προσπάθεια από κυβερνήσεις, μη κυβερνητικές οργανώσεις, κοινότητες και άτομα. Η βελτίωση της οικονομικής σταθερότητας, η προώθηση των κοινωνικών δεσμών, η αντιμετώπιση της ανθρωπογενούς επιβάρυνσης του περιβάλλοντος, η αναθεώρηση της σχέσης με τη φύση, η ισορροπημένη χρήση της τεχνολογίας, η προώθηση της συμμετοχικότητας και η επέκταση της πρόσβασης σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας είναι κρίσιμα βήματα για τον μετριασμό των επιπτώσεων αυτών των στρεσογόνων παραγόντων στην παγκόσμια ψυχική ευημερία.
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής