Η κλιματική αλλαγή είναι ένα από τα πιο πιεστικά ζητήματα της εποχής μας, ένα κυριολεκτικά υπαρξιακό πρόβλημα του πλανήτη μας με εκτεταμένες και μακροχρόνιες συνέπειες που γίνονται ήδη αισθητές σε όλο τον κόσμο. Όσα και να πούμε για αυτές είναι λίγα και ακολουθεί μια καθαρά ενδεικτική σύντομη αναφορά σε αυτές στο πρώτο μέρος του άρθρου.
Παρά τη σοβαρότητα του προβλήματος, η ανθρωπότητα σε συλλογικό επίπεδο αποτυγχάνει προς το παρόν να λάβει τα κατάλληλα μέτρα μετρίασης και προσαρμογής στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Αυτό το φαινόμενο είναι γνωστό ως κλιματική αδράνεια και έχει αποτελέσει αντικείμενο πρόσφατης έρευνας στον τομέα της ψυχολογίας. Στη συνέχεια του άρθρου, θα αναφέρουμε με τρόπο κατανοητό ορισμένους από τους βασικούς ψυχολογικούς παράγοντες εκ της μέχρι τώρα έρευνας που συμβάλλουν στην κλιματική αδράνεια, ώστε να κατανοήσουμε τους υποκείμενους μηχανισμούς.
Στο τρίτο μέρος θα αποτολμήσουμε μια συζήτηση περί του πρακτικού. Τι μπορεί να γίνει δηλαδή.
Συνέπειες κλιματικής αλλαγής & καταστροφής του περιβάλλοντος
Αύξηση της στάθμης της θάλασσας: Καθώς οι παγκόσμιες θερμοκρασίες αυξάνονται, τα στρώματα πάγου στις πολικές περιοχές λιώνουν με αυξανόμενο ρυθμό. Αυτό οδηγεί σε άνοδο της στάθμης της θάλασσας, η οποία μπορεί να προκαλέσει παράκτιες πλημμύρες, διάβρωση και απώλεια βιοποικιλότητας και οικοσυστημάτων για ζώα και φυτά.
Πιο συχνά και έντονα καιρικά φαινόμενα: Η κλιματική αλλαγή προκαλεί πιο συχνά και έντονα καιρικά φαινόμενα, όπως τυφώνες, πλημμύρες, ξηρασίες και πυρκαγιές. Αυτά τα γεγονότα μπορεί να οδηγήσουν σε υλικές ζημιές, εκτοπισμό ανθρώπων από τον τόπο κατοικίας τους και απώλεια καλλιεργειών και προμηθειών τροφίμων.
Έλλειψη τροφής και νερού: Η κλιματική αλλαγή μπορεί να επηρεάσει τη διαθεσιμότητα και την ποιότητα των τροφίμων και του νερού. Οι αλλαγές στη θερμοκρασία και τα πρότυπα βροχοπτώσεων μπορεί να οδηγήσουν σε αποτυχίες των καλλιεργειών, οι οποίες με τη σειρά τους μπορούν να οδηγήσουν σε ελλείψεις τροφίμων. Επιπλέον, η ξηρασία και άλλα καιρικά φαινόμενα μπορούν να μειώσουν τη διαθεσιμότητα καθαρού νερού.
Οικονομικές επιπτώσεις: Η κλιματική αλλαγή μπορεί να έχει σημαντικές μικρο και μακρο-οικονομικές επιπτώσεις, π.χ. της μείωσης της γεωργικής παραγωγικότητας, των υλικών ζημιών από ακραία καιρικά φαινόμενα και της απώλειας εσόδων από τον τουρισμό λόγω ζημιών σε φυσικές περιοχές.
Επιπτώσεις στην υγεία: Η κλιματική αλλαγή μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, συμπεριλαμβανομένων αυξημένων ποσοστών αναπνευστικών και καρδιαγγειακών παθήσεων λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και αυξημένου κινδύνου θερμοπληξίας και άλλων ασθενειών που σχετίζονται με τη ζέστη.
Ειδικότερα μία από τις πιο σημαντικές συνέπειες της κλιματικης αλλαγης είναι και ο αντίκτυπός της στην ψυχική υγεία. Δυστυχώς η ανησυχία για το κλίμα έχει καταστεί άλλος ένας λόγος άγχους στη σημερινή εποχή (κλιματικό άγχος), λες και δεν υπήρχαν άλλοι έτσι και αλλιώς. Η μόλυνση και καταστροφή κάθε μορφής φυσικού περιβάλλοντος (αέρας, γη, νερό, θάλασσα, πανίδα, χλωρίδα κ.α.) διεθνώς είναι σε αύξηση και οι αντίστοιχες ειδήσεις στα ΜΜΕ μπορεί να οδηγήσουν σε άγχος, θλίψη, θυμό, απογοήτευση και απελπισία.
Η μακροχρόνια έκθεση των ανθρώπων σε κάποιες μορφές μόλυνσης όπως η ατμοσφαιρική ρύπανση συνδέονται όλο και περισσότερο με αυξημένο κίνδυνο άγχους και κατάθλιψης, όπως προκύπτει και από εντελώς πρόσφατη έρευνα στο Jama Psychiatry.
Επιπλέον αρνητικά συναισθήματα μπορεί να προκαλούν και προσωπικές εμπειρίες του καθενός όπως η θέαση μιας παραλίας με σκουπίδια ή το να βλέπεις οδηγούς να πετάνε πλαστικά μπουκάλια από το παράθυρο του αυτοκινήτου τους. Το επιστημονικά τεκμηριωμένο αποκορύφωμα είναι η έκθεση σε φυσικές ή ανθρωπογενείς καταστροφές και ακραία καιρικά φαινόμενα, που γίνονται όλο και πιο συχνά λόγω της κλιματικής αλλαγής, που μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD), άγχος και κατάθλιψη.
Για εκτενείς επιστημονικές αναφορές στις ψυχικές συνέπειες μπορεί όποιος ενδιαφέρεται να ανατρέξει στις πηγές στο τέλος του άρθρου.
Κλιματική αδράνεια
Τα άτομα συχνά θέλουν να αποφύγουν το θέμα της κλιματικής αλλαγής, καθώς μπορεί να φαίνεται πολύ αρνητικό ή μακρινό ή ως ένα θέμα χωρίς εφαρμόσιμες λύσεις. Έχει διάφορα στοιχεία που μας κάνουν επιρρεπείς στο να επιστρατεύσουμε ασυνείδητα πολλές γνωστικές προκαταλήψεις και πλάνες, όπως: πυροδοτεί το συναίσθημα του φόβου και της απειλής, έχει τη δυνατότητα βραχυπρόθεσμης απώλειας του τρόπου ζωής, θα απαιτήσει αλλαγή, τα αποτελέσματα ή οι απειλές δεν είναι εύκολα κατανοητές και οι χειρότεροι κίνδυνοι μοιάζουν αβέβαιοι και πολύ μελλοντικοί.
Συν τοις άλλοις οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν πολύ πιο άμεσα και επείγοντα ζητήματα στη ζωή τους να ασχοληθούν (προσωπικά προβλήματα & στόχοι, εργασία, οικογένεια) ώστε αυτά να απαιτούν μεγάλο μέρος της ενέργειάς τους. Αυτό είναι κανόνας στη σημερινή εποχή, εμποδίζει γενικά την κινητοποίηση σε συλλογική δράση για πολλαπλά προβλήματα της κοινωνίας μας και είναι ίσως το μέγιστο εμπόδιο στην περιβαλλοντική ενημερότητα και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής με τη βαρύτητα που της αρμόζει.
Ακούμε και βλέπουμε νέα και αρχόμενες ενδείξεις κλιματικής αλλαγής και περιβαλλοντικών καταστροφών, αλλά πως αυτό μας κάνει να νιώθουμε; Μήπως αισθανόμαστε ότι δεν περνάει από το χέρι μας ή ότι δε μας αφορά και πολύ; Μήπως μας νοιάζει, αλλά έχουμε σύγχυση στο τι να κάνουμε γι’ αυτό; Σίγουρα υπάρχουν συμπεριφορές ατομικής ευθύνης συμβατές με την προστασία της φύσης, λίγο πολύ γνωρίζουμε πολλές εξ΄αυτών. Πολλοί δεν τις τηρούν, όμως αρκετοί είτε επειδή επηρεάζονται άμεσα από τις συνέπειές περιβαλλοντικών αλλαγών, είτε επειδή αισθάνονται πιο έντονα μια ηθική υποχρέωση προς τις μελλοντικές γενιές, είναι πιο πιθανό να αναλαμβάνουν ατομικές δράσεις.
Αρκεί όμως αυτό σε ένα επίπεδο ανθρωπότητας όπου είμαστε συνεχώς μάρτυρες μιας επιφυλακτικής και διστακτικής στάσης κρατών και μεγάλων πολυεθνικών (δηλαδή αυτοί που κρατούν τα ηνία της εξουσίας σήμερα) για λήψη μέτρων που θα είχαν παγκόσμια εμβέλεια;
Στην πραγματικότητα η κλιματική αλλαγή είναι επείγον ζήτημα για τον εξής λόγο. Ο χρόνος για τη φύση και σε επίπεδο πλανήτη δεν κυλάει με τον ίδιο τρόπο όπως για τον άνθρωπο. Επίσης ενώ διάφορες περιβαλλοντικές και γεωλογικές αλλαγές χρειάζονται χιλιάδες ως και εκατομμύρια χρόνια για να γίνουν, η ανθρωπογενείς παρεμβάσεις στον πλανήτη έχουν επισπεύσει αυτά τα διαστήματα. Ήδη λοιπόν από τις μέχρι τώρα εξελίξεις, έχουν τεθεί σε κίνηση επιβαρυντικές για το κλίμα αλλαγές και όσο δε λαμβάνονται πιο δραστικά μέτρα αυτό χειροτερεύει. Οι προειδοποιήσεις των επιστημόνων ακριβώς επειδή λαμβάνουν υπ’ όψιν τους αυτά, καθίστανται πιο επείγουσες και πρέπει να εισακουστούν.
Το τι θα μπορούσε να γίνει αν δεν εισακουστούν, παρουσιάζει με καθηλωτικό τρόπο σε μια πιθανή εκδοχή του κοντινού μέλλοντος η τηλεοπτική σειρά Extrapolations, την οποία αξίζει να παρακολουθήσετε.
Ψυχολογικές διαστάσεις
Τα παραπάνω συμβάλλουν σε κάποιο βαθμό στο φαινόμενο της ψυχολογικής απόστασης από το γεγονός της κλιματικής κρίσης. Η αποστασιοποίηση έχει να κάνει με 4 βασικές παραμέτρους :
- το πόσο μακριά μας συμβαίνει,
- πόσο πιθανή νομίζουμε ότι είναι,
- πότε θεωρούμε ότι θα συμβεί και
- πως και πόσο αποδεχόμαστε ότι συμβαίνει
Γνωστική προκατάληψη λέγεται κάθε συστηματικό λάθος που κάνουμε λιγότερο ή περισσότερο όλοι μας στον τρόπο που σκεφτόμαστε. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει μια προδιάθεση να αντιλαμβάνεται πληροφορίες μέσω ενός φίλτρου προσωπικής εμπειρίας και προτιμήσεων με αποτέλεσμα οι ερμηνείες των γεγονότων να διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο, ενώ οι «πιο λογικές» αποφάσεις μπορεί να παραβλεφθούν υπέρ μιας πιο οικείας, συναισθηματικά υποκινούμενης και το βασικότερο πιο άμεσα εφαρμόσιμης αυτόματης σκέψης.
Στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής, αυτό σημαίνει ότι ένα άτομο μπορεί να μην αντιλαμβάνεται τους πραγματικούς κινδύνους και τι απαιτείται για τον μετριασμό τους.
Ας δούμε μια σειρά από σχετικούς μηχανισμούς σκέψης που επηρεάζουν την αντίληψη και τη συμπεριφορά μας ως προς την κλιματικη αλλαγη.
- Γνωστική ασυμφωνία (cognitive dissonance): Ένας από τους πιο θεμελιώδεις ψυχολογικούς παράγοντες που οδηγούν σε κλιματική αδράνεια είναι το φαινόμενο της γνωστικής ασυμφωνίας. Αυτό αναφέρεται στη δυσφορία και την ψυχολογική ένταση που προκύπτει όταν οι πεποιθήσεις, οι στάσεις ή οι συμπεριφορές ενός ατόμου συγκρούονται μεταξύ τους ή με την εξωτερική πραγματικότητα. Η κλιματική αλλαγή είναι ένα περίπλοκο και πολύπλευρο ζήτημα που συχνά απαιτεί από τα άτομα να αλλάξουν τις πεποιθήσεις, τις στάσεις και τις συμπεριφορές τους με σημαντικούς τρόπους. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει μια αίσθηση γνωστικής ασυμφωνίας που τα άτομα μπορεί να προσπαθήσουν να επιλύσουν αρνούμενοι ή υποβαθμίζοντας την πραγματικότητα και τον επείγοντα χαρακτήρα της κλιματικής αλλαγής ή εκλογικεύοντας τη δική τους αδράνεια ως δικαιολογημένη ή αναπόφευκτη.
- Ένας άλλος ψυχολογικός παράγοντας που συμβάλλει στην κλιματική αδράνεια είναι το φαινόμενο της καθυστερημένης ανταμοιβής ή temporal discounting. Αυτό αναφέρεται στην τάση να δίνεται προτεραιότητα στις άμεσες ανταμοιβές έναντι των μακροπρόθεσμου όφελους ή κόστους. Η κλιματική αλλαγή είναι μια αργή και σταδιακή διαδικασία που συχνά περιλαμβάνει αβέβαιες και μακρινές συνέπειες, οι οποίες μπορεί να δυσκολέψουν τα άτομα να δώσουν προτεραιότητα στη δράση για το κλίμα έναντι πιο άμεσων ανησυχιών, όπως η οικονομική ανάπτυξη ή η προσωπική άνεση.
- Προκατάληψη επιβεβαίωσης (confirmation bias) : η τάση αναζήτησης και ερμηνείας πληροφοριών με τρόπο που να επιβεβαιώνει προϋπάρχουσες πεποιθήσεις ή στάσεις, ενώ αγνοεί ή απορρίπτει πληροφορίες που έρχονται σε αντίθεση.
- Η προκατάληψη της αυτοεξυπηρέτησης (Self-serving bias) είναι μια τάση ερμηνείας των πληροφοριών με τρόπο που διατηρεί ή αυξάνει την αυτοεκτίμηση κάποιου. Αυτό σημαίνει ότι βλέπουμε τα πράγματα όπως θέλουμε να τα δούμε, σε αντίθεση με το πώς είναι στην πραγματικότητα. Αυτό είναι σημαντικό για το πώς πλαισιώνονται οι πληροφορίες σχετικά με την κλιματική αλλαγή.
- Η ευρετική μεροληψία διαθεσιμότητας (availiability heristic) είναι όταν χρησιμοποιούμε μόνο τα πιο διαθέσιμα προσωπικά παραδείγματα που μας έρχονται στο μυαλό για να λάβουμε μια απόφαση, σε αντίθεση με όλα τα δεδομένα που πρέπει να συγκεντρωθούν. Όσον αφορά την κλιματική αλλαγή, οι άνθρωποι μπορεί να χρησιμοποιήσουν πρόσφατα καιρικά φαινόμενα ή γεγονότα από τις εμπειρίες τους για να «κρίνουν» το κατά πόσο συμβαίνει κλιματική αλλαγή.
- Κοινωνικοί κανόνες και συμμόρφωση (αυτό που κάνουν ή δεν κάνουν οι περισσότεροι): η επιρροή των άγραφων κανόνων και των προσδοκιών που διέπουν την κοινωνική συμπεριφορά σε μια δεδομένη ομάδα ή κοινωνία, η οποία μπορεί είτε να διευκολύνει είτε να εμποδίσει τη δράση για το κλίμα.
- Προκατάληψη του status quo: η προτίμηση για τη διατήρηση της τρέχουσας κατάστασης, ακόμη και ενόψει των αποδείξεων ότι η αλλαγή είναι απαραίτητη ή επωφελής.
- Προκατάληψη αισιοδοξίας (Optimism bias) : η τάση να υπερεκτιμάται η πιθανότητα θετικών αποτελεσμάτων και να υποτιμάται η πιθανότητα αρνητικών αποτελεσμάτων, ιδιαίτερα όταν είναι αβέβαια ή απόμακρα.
- Η μεροληψία κανονικότητας (normalcy bias) εμφανίζεται όταν υποθέτουμε ότι το μέλλον θα λειτουργεί με παρόμοιο τρόπο με το παρελθόν και το παρόν, υποτιμώντας έτσι την πιθανότητα μελλοντικών απειλών, καταστροφών και συνεπειών.
- Προκατάληψη υπερβολικής εμπιστοσύνης: η τάση να υπερεκτιμά κανείς τις ικανότητες, τις γνώσεις ή τον έλεγχο των γεγονότων, που μπορεί να οδηγήσει σε υποτίμηση της πολυπλοκότητας και της αβεβαιότητας της κλιματικής αλλαγής.
- Η μεροληψία αντίδρασης είναι όταν παίρνουμε μια διαφορετική άποψη ή θέση από οποιαδήποτε θέση που αισθανόμαστε σαν να μας επιβάλλεται. Αυτή η αντιδραστική τάση αυξάνεται καθώς ασκείται περισσότερη πίεση πάνω μας για να λάβουμε μια συγκεκριμένη άποψη και εμφανίζεται ανεξάρτητα από το πόσο αληθινή είναι αυτή.
Αυτές και άλλες γνωστικές προκαταλήψεις μπορούν να αλληλεπιδράσουν μεταξύ τους και να δημιουργήσουν περίπλοκα ψυχολογικά εμπόδια στη δράση για το κλίμα. Η κατανόηση τους μπορεί να βοηθήσει τα άτομα και τις κοινωνίες να τις ξεπεράσουν και να λάβουν πιο αποτελεσματική δράση για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Η προκατειλημμένη σκέψη μπορεί να είναι δύσκολο να αποφευχθεί, αλλά αφιερώνοντας χρόνο για να αναγνωρίσουμε και να αναλογιστούμε αυτές τις διαδικασίες σκέψης μας δίνει την ευκαιρία να τις αμφισβητήσουμε. Όσο περισσότερο μπορούμε να γνωρίζουμε τις προκαταλήψεις μας, τόσο καλύτερα μπορούμε να αποφύγουμε τον έλεγχο και την παραπλάνηση από αυτές.
Τι μπορούμε να κάνουμε
Όσοι φτάσατε να συνεχίσετε το διάβασμα ως εδώ είναι εύλογο να αναρωτηθείτε : Ωραία και τι μπορώ να κάνω; Έχω να κερδίσω κάτι εγώ προσωπικά από αυτό; Έχω τη ζωή μου, τη δουλειά μου, ακόμη και αν το επέλεγα, αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει κάτι απτό να ασχοληθώ.
Ναι δεν μπορεί να σας υποσχεθεί κανείς ότι θα βγάλετε λεφτά ασχολούμενοι με το περιβάλλον επί του παρόντος, αν και είναι γνωστό ότι σε επίπεδο επιχειρήσεων η «πράσινη ρητορική» αξιοποιείται συχνά για την προβολή τους ως μέσο εταιρικής κοινωνικής ευθύνης.
Ούτως ή άλλως είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η κλιματική αδράνεια δεν είναι απλώς θέμα ατομικών στάσεων και συμπεριφορών, αλλά διαμορφώνεται επίσης από ευρύτερους κοινωνικούς και πολιτισμικούς παράγοντες. Αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν πολιτικές και οικονομικές δομές που δίνουν προτεραιότητα στα βραχυπρόθεσμα κέρδη έναντι της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας ή πολιτισμικές αξίες που δίνουν προτεραιότητα στον ατομικισμό και την κατανάλωση έναντι της συλλογικής κοινωφελούς δράσης.
Ενώ η ψυχολογική διάσταση έχει τη σημασία της, δε θα πρέπει να επισκιάζει τη συστημική πλευρά του προβλήματος. Με απλά λόγια τις προσπάθειες κάποιων ισχυρών οικονομικών δυνάμεων (λόμπυ ή ελίτ όπως έχει επικρατήσει να αποκαλούνται) να εμποδίσουν τον ουσιαστικό μετριασμό της κλιματικής αλλαγής. Πολλοί μπορεί να μη νιώθουν άνετα με μια τέτοια διατύπωση, και σίγουρα δεν αφορά τους πάντες. Όμως σε κράτη όπου το θέμα λαμβάνει έντονη προσοχή πλέον στη δημόσια σφαίρα, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, η στάση αυτή των πολυεθνικών που περιλαμβάνει διάφορους περίτεχνους τρόπους κωλυσιεργίας δεν κρύβεται, αλλά αναδεικνύεται χωρίς περιστροφές.
Για να δώσουμε άλλο ένα μέτρο σύγκρισης της σοβαρότητας της κατάστασης υπάρχει το παράδειγμα των ορυκτών καυσίμων (πετρέλαιο, κάρβουνο, φυσικό αέριο κυρίως). Ξέχωρα από τις κλιματικές επιπτώσεις, τα οικοσυστήματα που έχουν καταστραφεί και τα νερά που δηλητηριάζονται από τα ορυκτά καύσιμα, πάνω από επτά εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν ετησίως από την ατμοσφαιρική ρύπανση. Και όμως οι αμερικανικοί κολοσσοί που δραστηριοποιούνται στον τομέα, μετά τα δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια που κέρδισαν το 2022 εκμεταλλευόμενοι την ενεργειακή κρίση, δε δείχνουν διάθεση να προχωρήσουν σε πιο βιώσιμες λύσεις.
Η ενασχόληση με την προστασία του περιβάλλοντος και την κλιματική αλλαγή θα μπορούσε να είναι μια διαδικασία που να μας δίνει νόημα. Είναι μια ευκαιρία να είμαστε ενεργοί και να ερχόμαστε σε περισσότερη επαφή με συνανθρώπους μας. Αυτό έχει αποδεδειγμένο όφελος για τα άτομα ενισχύοντας την ψυχική τους ανθεκτικότητα.
Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι απαραίτητο χαρακτηριστικό για τους ανθρώπους στη σημερινή εποχή, η οποία πέραν της κλιματικής κρίσης δε στερείται καθόλου σοβαρών προκλήσεων για το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού όπως : η πρόσφατη πανδημία, οικονομική αστάθεια & αύξηση οικονομικών ανισοτήτων, αβεβαιότητα, μοναξιά, αύξηση ψυχικών διαταραχών, αλλά και διαφόρων προβλημάτων υγείας με ισχυρό συμπεριφορικό πρόσημο, όπως π.χ. η παχυσαρκία και οι εθισμοί.
Ταυτόχρονα μπορούμε να μάθουμε να περνάμε περισσότερο χρόνο κοντά στη φύση σε διάφορες ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Η επαφή με τη φύση είναι γνωστό ότι έχει ανυπολόγιστα οφέλη για τον άνθρωπο. Επιπλέον, έχει φανεί και ερευνητικά ότι ο υψηλότερος συνολικός χρόνος που αφιερώνεται στη φύση οδηγεί σε περισσότερο φιλοπεριβαλλοντικές στάσεις και συμπεριφορές.
Μπορούμε να μάθουμε να ενημερωνόμαστε τακτικά για τις εξελίξεις και να διαμοιραζόμαστε μεταξύ μας σχετικό περιεχόμενο ώστε να αυξήσουμε την ευαισθητοποίηση στο πρόβλημα. Το να μιλάμε και να κάνουμε περισσότερα για το κλίμα, δημιουργεί σταδιακά αυξημένη κοινωνική πίεση ενασχόλησης. Δηλαδή πιο απλά, οι άνθρωποι έχουμε την τάση να κάνουμε ό,τι βλέπουμε να κάνουν οι περισσότεροι.
Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την αύξηση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, εξέλιξη που εφόσον αποτελέσει παγκόσμια κανονικότητα, θα επιφέρει θετικά οφέλη για την υγεία όλων μας.
Μπορούμε να συνδεθούμε με σχετικές οργανώσεις και να συμμετέχουμε όσο πιο συχνά μπορούμε σε δράσεις για το περιβάλλον. Όσοι το επιθυμούν θα μπορούσαν ακόμη και να προσφέρουν εθελοντική βοήθεια σε έκτακτες περιπτώσεις. Και μπορούμε να συμβάλλουμε στο να γίνει το ζήτημα της προστασίας του περιβάλλοντος μέρος μιας πιο ευρείας διεκδίκησης που αφενώς να δημιουργήσει κοινωνικές νόρμες και αφετέρου να μεταφράζεται σε πολιτικές ουσίας.
Η συμμετοχή σε ομάδες, η από κοινού δράση για το κοινό όφελος, η δημιουργία υποστηρικτικών δικτύων στις κοινότητες αποτελούν αναγνωρισμένες συμπεριφορές μείωσης της απομόνωσης, ανάπτυξης της αίσθησης σκοπού και ανήκειν, υποστήριξης της συνολικής υγείας των ατόμων και εντέλει προαγωγής της ποιότητας ζωής μας.
Αν αυτό συνδυάζεται με το να αυξάνουμε τις πιθανότητές ασφαλούς μας διαβίωσης στο υπέροχο αυτό σπίτι μας με αμέτρητες & απίστευτες φυσικές ομορφιές που λέγεται πλανήτης γη, τι άλλο να πρέπει να ζητήσουμε;
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής
Πηγές
Climate Change and Cognitive Biases
Resource Document on Mental Health and Climate Change