Νοραδρεναλίνη & αδρεναλίνη : ρόλος & επιδράσεις στο σώμα

Τι είναι η νοραδρεναλίνη και η αδρεναλίνη

Η νοραδρεναλίνη (ή νορεπινεφρίνη) είναι μια μονοαμίνη με ιδιότητες νευροδιαβιβαστή και ορμόνης που παράγεται από ειδικούς νευρώνες στον εγκέφαλο που ονομάζονται νοραδρενεργικοί, καθώς και στο μυελό των επινεφριδίων.

Η αδρεναλίνη επίσης γνωστή ως επινεφρίνη παράγεται μόνο στα επινεφρίδια (μικροί αδένες που βρίσκονται στην κορυφή κάθε νεφρού).

Η κατανόηση της παραγωγής, της απελευθέρωσης και των επιδράσεων αδρεναλίνης και νοραδρεναλίνης (κατεχολαμίνες) είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο το ανθρώπινο σώμα ανταποκρίνεται στο στρες και διατηρεί την ομοιόσταση σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, ρυθμίζοντας φυσιολογικές καρδιαγγειακές, μεταβολικές λειτουργίες καθώς και της δραστηριότητας του κεντρικού νευρικού συστήματος.

Παραγωγή και απελευθέρωση νοραδρεναλίνης & αδρεναλίνης

Ανίχνευση ερεθίσματος : Η διαδικασία ξεκινά όταν το σώμα αντιλαμβάνεται μια απειλή ή έναν στρεσογόνο παράγοντα. Αυτό μπορεί να είναι μια σωματική απειλή, συναισθηματικό στρες ή ακόμη και ενθουσιασμός. Ο υποθάλαμος, μια περιοχή του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνη για τη ρύθμιση των ορμονών, ανιχνεύει αυτά τα σήματα στρες και στέλνει ένα σήμα στα επινεφρίδια μέσω του συμπαθητικού νευρικού συστήματος. Η μετάδοση του σήματος διαμεσολαβείται από τη νοραδρεναλίνη.

Σύνθεση αδρεναλίνης: Ο μυελός του επινεφριδίου (το εσωτερικό τμήμα) είναι υπεύθυνος για τη σύνθεση της αδρεναλίνης (και 20% νοραδρεναλίνης) στα εξής βιοχημικά στάδια:

1. Η τυροσίνη (ένα αμινοξύ) μετατρέπεται σε L-DOPA από το ένζυμο υδροξυλάση της τυροσίνης.
2. Η L-DOPA μετατρέπεται στη συνέχεια σε ντοπαμίνη.
3. Η ντοπαμίνη μετατρέπεται περαιτέρω σε νορεπινεφρίνη από το ένζυμο β-υδροξυλάση της ντοπαμίνης.
4. Τέλος, η νορεπινεφρίνη μεθυλιώνεται για να σχηματιστεί η αδρεναλίνη (επινεφρίνη) από το ένζυμο Ν-μεθυλοτρανσφεράση της φαινυλαιθανολαμίνης (PNMT).

---

Μηχανισμός δράσης κατεχολαμινών

Επινεφρίνη και νορεπινεφρίνη ασκούν τα αποτελέσματά τους μέσω της σύνδεσης με τους αδρενεργικούς υποδοχείς, οι οποίοι διακρίνονται σε α και β υποτύπους.

α-αδρενεργικοί υποδοχείς : Εμπλέκονται κυρίως στο κεντρικό νευρικό σύστημα, στην αγγειοσύσπαση και στην αύξηση της περιφερικής αντίστασης, αυξάνοντας έτσι την αρτηριακή πίεση.

• α1 προ- και μετασυναπτικοί διεγερτικοί σε εγκέφαλο και λείους μύες
• α2 προ- και μετασυναπτικοί ανασταλτικοί

β-αδρενεργικοί υποδοχείς : Συμμετέχουν στην αύξηση του καρδιακού ρυθμού, στη βρογχοδιαστολή και στη λιπόλυση.

• β1 μετασυναπτικοί διεγερτικοί σε εγκέφαλο και μυοκάρδιο
• β2 μετασυναπτικοί, διεγερτικοί στον εγκέφαλο, ανασταλτικοί σε λείους μύες
• β3 διέγερση λιπόλυσης στο λιπώδη ιστό

---

Δράση νοραδρεναλίνης και αδρεναλίνης στο σώμα

Ακολουθούν ορισμένες από τις κύριες δράσεις τους στον άνθρωπο (σε παρένθεση ο υποδοχέας που εμπλέκεται σε κάθε περίπτωση).

Καρδιαγγειακές επιδράσεις

Αυξημένος καρδιακός ρυθμός : Συνδέονται με τους αδρενεργικούς υποδοχείς της καρδιάς, αυξάνοντας τον καρδιακό ρυθμό και τη δύναμη της συστολής, γεγονός που αυξάνει την καρδιακή παροχή.

• Αύξηση συσταλτικότητας μυοκαρδίου (θετική ινότροπος δράση)  (β1)
• Ταχυκαρδία (αύξηση φλεβοκομβικού ρυθμού) (β1)

Αγγειοσύσπαση : Προκαλούν συστολή των αιμοφόρων αγγείων (αγγειοσύσπαση), οδηγώντας σε αύξηση της αρτηριακής πίεσης. Αυτό είναι σημαντικό για τη διατήρηση της αρτηριακής πίεσης κατά τη διάρκεια του στρες.

Μεταβολικές επιδράσεις

Γλυκογονόλυση : Διεγείρουν τη διάσπαση του γλυκογόνου σε γλυκόζη στο ήπαρ (β2), αυξάνοντας τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα για την παροχή ενέργειας κατά τη διάρκεια του στρες:

Λιπόλυση : Προάγουν τη διάσπαση των λιπών στο λιπώδη ιστό σε ελεύθερα λιπαρά οξέα, τα οποία χρησιμοποιούνται ως πηγή ενέργειας (β3).

Αναπνευστικές επιδράσεις

Βρογχοδιαστολή : Μπορεί να προκαλέσουν χαλάρωση των λείων μυών στους αεραγωγούς, οδηγώντας σε βρογχοδιαστολή (β2), η οποία βελτιώνει τη ροή του αέρα και την παροχή οξυγόνου κατά τη διάρκεια στρεσογόνων καταστάσεων.

Γαστρεντερικές επιδράσεις

Μειωμένη κινητικότητα : Μειώνουν την κινητικότητα και την έκκριση του γαστρεντερικού συστήματος μέσω σύσπασης των σφιγκτήρων (α1), το οποίο εξοικονομεί ενέργεια κατά τη διάρκεια του στρες επιβραδύνοντας την πέψη.

Διαστολή της κόρης του ματιού (Μυδρίαση)

• σύσπαση διαστολέα μυός της κόρης & αύξηση διαμέτρου της (α1)
• χάλαση σφιγκτήρα κόρης & ακτινωτού μυός (β2)

Άλλες δράσεις

• Σύσπαση αυχένα ουροδόχου κύστης (α1)
• Σύσπαση εξωστήρα μυός ουροδόχου κύστης (β2)
• Αύξηση παραγωγής ρενίνης από παρασπειραματικά κύτταρα νεφρού (β1)

---

---

Δράσεις νοραδρεναλίνης σε εγκέφαλο & νωτιαίο μυελό

Η νορεπινεφρίνη εμπλέκεται στη ρύθμιση της εγρήγορσης και της διέγερσης. Αποτελεί μέρος του δικτυωτού συστήματος ενεργοποίησης του εγκεφάλου, το οποίο μας κρατά ξύπνιους και σε εγρήγορση.

Παίζει ρόλο στη ρύθμιση της διάθεσης. Η απορρύθμιση της νοραδρεναλίνης σχετίζεται με διαταραχές της διάθεσης, όπως η κατάθλιψη και το άγχος.

Συμπτώματα από έλλειψη νοραδρεναλίνης

• μείωση προσοχής και συγκέντρωσης,
• διαταραχές ενεργού μνήμης,
• καταθλιπτική διάθεση,
• ψυχοκινητική επιβράδυνση,
• κόπωση,
• απάθεια

Τα συμπτώματα αυτά είναι σαφές ότι αποτελούν μεταξύ άλλων βασικά συμπτώματα της μείζονος κατάθλιψης. Έτσι γίνεται αντιληπτό ότι εκτός από τη σεροτονίνη και η νοραδρεναλίνη αποτελεί νευροδιαβιβαστή στόχο για τη θεραπεία της κατάθλιψης. Σε σχετικό άρθρο εξετάζεται ο ρόλος της ντοπαμίνης.

---

Science

Η νοραδρεναλίνη (νορεπινεφρίνη) παράγεται κυρίως στον υπομέλα τόπο που νευροανατομικά εντοπίζεται στη γέφυρα του εγκεφαλικού στελέχους. Από εκεί οι νευράξονες των νοραδρενεργικών νευρώνων φέρονται σε διάφορες περιοχές του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού. Επιπλέον νορεπινεφρινη εκκρίνεται σε νευροδραστικές συνάψεις με περιφερικούς ιστούς-στόχους από τους μεταγαγγλιακούς νευρώνες του συμπαθητικού αυτόνομου νευρικού συστήματος. Η νοραδρεναλίνη δεσμεύεται από ειδικούς υποδοχείς, είτε στον τελικό νευράξονα (προσυναπτικοί), είτε στον μετασυναπτικό νευρώνα ή ιστό (μετασυναπτικοί). Έτσι φέρονται εις πέρας μεταβολές στη νευρωνική και ιστική λειτουργία, που εκδηλώνονται με αλλαγές σε διάφορες ανθρώπινες λειτουργίες.

Συνδέεται με :

1.Πυρήνες ραφής 

• Αύξηση σεροτονίνης μέσω α1 προσυναπτικών σωματοδενδριτικών υποδοχέων
• Μείωση σεροτονίνης μέσω  α1 προσυναπτικών νευροαξονικών υποδοχέων

2.Προμετωπιαίο φλοιό

• ραχιαιοπλάγια περιοχή : γνωσιακές λειτουργίες (προσοχή, συγκέντρωση) (α2 μετασυναπτικοί)
• μεσοκοιλιακή περιοχή : συναίσθημα (β1)

3.Μεταιχμιακό, αμυγδαλή : άγχος, κρίσεις πανικού, υπερδραστηριότητα, ενεργητικότητα, τρόμος, εφιάλτες

5.Κεντρομόλους νευρώνες νωτιαίου μυελού : μείωση πόνου  (α2 προσυναπτικοί)

6.Προμήκη μυελό : ρύθμιση αρτηριακής πίεσης : (α1)

7.Παρεγκεφαλίδα : τρόμος (τρέμουλο) (β1)

---

---

Φάρμακα και νοραδρεναλίνη

Αντικαταθλιπτικά

Τα παρακάτω αντικαταθλιπτικά επηρεάζουν τα επίπεδα της.

• SNRIs Εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης Σεροτονίνης και Νοραδρεναλίνης
• Μιρταζαπίνη 
• Βουπροπιόνη 
• Αγκομελατίνη 

Μάθετε περισσότερα για τα παραπάνω φάρμακα στο ειδικό άρθρο για τα αντικαταθλιπτικά

Αντιψυχωτικά

Στη νοραδρενεργική νευροδιαβίβαση παρεμβαίνουν και κάποια αντιψυχωτικά φάρμακα. Τα νέας γενιάς αντιψυχωτικά όπως η ρισπεριδόνη, η ολανζαπίνη, η κουετιαπίνη, η ζιπρασιδόνη, η παλιπεριδόνη και η κλοζαπίνη προκαλούν ανταγωνισμό των α1 (η ρισπεριδόνη και η παλιπεριδόνη και των α2) υποδοχέων. Η επίδραση στον α1 υποδοχέα μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα ζάλη και ορθοστατική υπόταση, ενώ στον α2 υποδοχέα μπορεί να έχει αντικαταθλιπτική δράση με παρόμοιο με της μιρταζαπίνης μηχανισμό. Επιπλέον ο ανταγωνισμός των 5HT2A & 5HT2C υποδοχέων της σεροτονίνης που επιφέρουν τα περισσότερα νέας γενιάς αντιψυχωτικά, μπορεί να δώσει αντικαταθλιπτικό απoτέλεσμα μέσω έμμεσης ενίσχυσης των επιπέδων της νοραδρεναλίνης.

Αντιυπερτασικά

Κάποια αντιυπερτασικά φάρμακα ανταγωνίζονται τους β υποδοχείς της νοεπινεφρίνης και επιδρούν έτσι ευνοικά σε φυσικά συμπτώματα άγχους λόγω συμπαθητικής διέγερσης, όπως η ταχυκαρδία και ο τρόμος. Πρόκειται για τους β αναστολείς με σημαντικότερους εκπροσώπους το Inderal (προπρανολόλη) & το Tenormin (ατενολόλη). Χρησιμοποιούνται ευρέως στις αγχώδεις διαταραχές. Επίσης σημαντικό φάρμακο με παρόμοιο αποτέλεσμα είναι και η κλονιδίνη (Catapressan) που δρα ως α2 νοραδρενεργικός αγωνιστής. Η δράση αυτή έχει ως αποτέλεσμα την ελάττωση των επιπέδων νοραδρεναλίνης μέσω negative feedback στους προσυναπτικούς αυτοϋποδοχείς και άρα μείωση των συμπτωμάτων της αυξημένης συμπαθητικής διέγερσης. Τα φάρμακα αυτά χρησιμοποιούνται επιπλέον και στη θεραπεία απεξάρτησης από τον αλκοολισμό.

Διεγερτικά φάρμακα για ΔΕΠΥ

Τέλος επίδραση στη νοραδρενεργική νευροδιαβίβαση έχουν και παράγοντες που χρησιμοποιούνται στη διαταραχή ελλειματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), καθώς και στη ναρκοληψία και στις υπερυπνίες. Πρόκειται για τα διεγερτικά του ΚΝΣ φάρμακα μεθυλφαινιδάτη, την ατομοξετίνη και τη μοδαφινίλη. Η ευεργετική επίδραση της ενίσχυσης της νοραδρενεργικής διαβίβασης στον προμετωπιαίο φλοιό είναι και πάλι ο μηχανισμός κλειδί με κλινικά αποτελέσματα την ενίσχυση των γνωστικών λειτουργιών και της ενεργητικότητας.

---

Αδρεναλίνη

Αιτίες απελευθέρωσης αδρεναλίνης

Μόλις συντεθεί, η αδρεναλίνη αποθηκεύεται στο μυελό των επινεφριδίων μέχρι να χρειαστεί να απελευθερωθεί στην κυκλοφορία του αίματος μετά από :

• Σωματικό ή συναισθηματικό στρες
• Αντίληψη άμεσης απειλής ή κινδύνου
• Ενθουσιασμός: Η ενασχόληση με συναρπαστικές δραστηριότητες ή η αντιμετώπιση απροσδόκητων προκλήσεων μπορεί να προκαλέσει έξαρση αδρεναλίνης.

Άίσθηση αδρεναλίνης

• Σωματικές αισθήσεις: Οι άνθρωποι συχνά αισθάνονται νευρικότητα ή άγχος, με αξιοσημείωτη αύξηση του καρδιακού ρυθμού.
• Βελτιωμένη απόδοση: Μετά την έξαρση μπορεί να εμφανιστεί βραχυπρόθεσμη αύξηση της σωματικής δύναμης και της διανοητικής οξύτητας:
• Μετά την υποχώρηση της αδρεναλίνης, τα άτομα μπορεί να αισθάνονται κουρασμένα ή συναισθηματικά εξαντλημένα.

Φυσιολογικές επιδράσεις αδρεναλίνης

Η αδρεναλίνη μέσω της κυκλοφορίας του αίματος συνδέεται με τους αδρενεργικούς υποδοχείς σε διάφορα όργανα-στόχους.

• Αυξάνει τον καρδιακό ρυθμό και την αρτηριακή πίεση για να εξασφαλίσει ότι περισσότερο αίμα φτάνει στους μυς και τον εγκέφαλο, προετοιμάζοντας το σώμα για ταχεία αντίδραση.
• Διευρύνει τους αεραγωγούς επιτρέποντας στο σώμα να προσλαμβάνει περισσότερο οξυγόνο, το οποίο είναι ζωτικής σημασίας για την έντονη σωματική δραστηριότητα.
• Ενισχύει την παραγωγή ενέργειας: Διεγείροντας τη διάσπαση του γλυκογόνου σε γλυκόζη στο ήπαρ, αυξάνει τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα, παρέχοντας άμεση ενεργειακή ώθηση.
• Ενισχύει την εγρήγορση: Οξύνει την πνευματική εστίαση και την εγρήγορση, βελτιώνοντας την ικανότητα γρήγορης αντίδρασης σε απειλές.

Η αδρεναλίνη, αφού ασκήσει τις επιδράσεις της, διασπάται από ένζυμα όπως η μονοαμινοξειδάση (ΜΑΟ) και η κατεχόλη-Ο-μεθυλοτρανσφεράση (COMT) στο ήπαρ και τους νεφρούς. Οι μεταβολίτες απεκκρίνονται στη συνέχεια από το σώμα.

---

Η νορεπινεφρίνη και η επινεφρίνη χρησιμοποιούνται ιατρικά ως φάρμακα ενδομυικά ή ενδοφλέβια για τη θεραπεία ορισμένων καταστάσεων όπως η οξεία υπόταση και το σοκ λόγω των αγγειοσυσπαστικών ιδιοτήτων της.

---

Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής