Στην εποχή της ψηφιακής επικοινωνίας και της παγκοσμιοποίησης, η δυνατότητα να δημιουργούμε και να διατηρούμε διαπροσωπικές σχέσεις έχει γίνει πιο πολύπλοκη και προκλητική από ποτέ. Παρά την αυξανόμενη διασύνδεση μέσω της τεχνολογίας, οι άνθρωποι φαίνεται να βιώνουν μεγαλύτερη μοναξιά και απομόνωση.
Πώς ορίζουμε τον όρο “διαπροσωπικές σχέσεις”;
Ως διαπροσωπικές σχέσεις ορίζονται οι κοινωνικές και συναισθηματικές συνδέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ δύο ή περισσότερων ατόμων. Αυτές οι σχέσεις περιλαμβάνουν διάφορες μορφές αλληλεπίδρασης και δεσμών, όπως φιλικές, ρομαντικές, οικογενειακές, επαγγελματικές και άλλες κοινωνικές συνδέσεις. Οι διαπροσωπικές σχέσεις είναι θεμελιώδεις για την ανθρώπινη ευημερία και την ψυχολογική ανάπτυξη, παρέχοντας συναισθηματική υποστήριξη, κοινωνική αναγνώριση και πρακτική βοήθεια.(Kelley, H. H., et al. (1983). Close Relationships. W. H. Freeman.)
Πώς εντείνεται το πρόβλημα δόμησης στενών διαπροσωπικών σχέσεων;
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτή η πολυπλοκότητα στην δόμηση και διατήρηση των σχέσεων είναι ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο το οποίο έχει ποικίλες διαστάσεις όπως:
1. Τεχνολογική Εξάρτηση και Ψηφιακή Επικοινωνία
Η τεχνολογία, παρά τα αναρίθμητα οφέλη της, έχει αλλοιώσει τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούμε και σχετιζόμαστε με τους άλλους. Τα κοινωνικά δίκτυα και οι πλατφόρμες επικοινωνίας, όπως το Facebook, το Instagram και το WhatsApp, συχνά προάγουν μια επιφανειακή μορφή σχέσεων που υπολείπεται της πραγματικής συναισθηματικής σύνδεσης και της προσωπικής επαφής. Διαχρονικές έρευνες δείχνουν ότι η υπερβολική χρήση των κοινωνικών μέσων μπορεί να οδηγήσει σε αισθήματα απομόνωσης και χαμηλής αυτοεκτίμησης, καθώς οι άνθρωποι συγκρίνουν τον εαυτό τους με τις φαινομενικά ιδανικές ζωές των άλλων. Η αυξημένη χρήση των social ώστε “να έχουμε περισσότερες επιλογές επικοινωνίας” δε φαίνεται να προάγει περισσότερη ποιότητα ζωής.
2. Πολυάσχολος Τρόπος Ζωής και Έλλειψη Χρόνου
Ο σύγχρονος τρόπος ζωής χαρακτηρίζεται από αυξημένες απαιτήσεις στην εργασία και στην προσωπική ζωή, αφήνοντας ελάχιστο χρόνο για την ανάπτυξη και διατήρηση διαπροσωπικών σχέσεων. Οι αυξημένες επαγγελματικές υποχρεώσεις και η ανάγκη για συνεχή βελτίωση και προσαρμογή στις νέες συνθήκες, καθιστούν δύσκολη τη δημιουργία ουσιαστικών συνδέσεων.Η πίεση του χρόνου και το άγχος της καθημερινότητας μειώνουν την διάθεση και την ενέργεια που απαιτείται για να επενδύσουμε σε προσωπικές σχέσεις .
3. Κοινωνικές και Πολιτισμικές Αλλαγές
Οι αλλαγές στις κοινωνικές και πολιτισμικές δομές, όπως η μείωση της οικογενειακής συνοχής και η αύξηση των μονογονεϊκών οικογενειών, επηρεάζουν τις κοινωνικές δεξιότητες και την ικανότητα των ατόμων να διαχειρίζονται διαπροσωπικές σχέσεις. Η μετακίνηση από τις παραδοσιακές κοινότητες σε αστικές περιοχές μπορεί να οδηγήσει σε αποξένωση και μειωμένη κοινωνική υποστήριξη. Οι πολιτισμικές αλλαγές, που προωθούν την ατομικότητα και την ανεξαρτησία, πιθανώς να μην εστιάζουν τόσο στην ανάγκη ισορροπίας μεταξύ της προσωπικής αυτοδυναμίας και ενός δικτύου υποστήριξης από κοντινά μας άτομα. Χρειάζονται μεν όρια ώστε να αποφεύγονται οι σχέσεις εξάρτησης, από την άλλη όμως δε χρειάζεται να εξιδανικεύουμε την ιδέα να μπορούμε να τα κάνουμε όλα μόνοι μας.
4. Ψυχολογικοί Παράγοντες
Ψυχολογικοί παράγοντες όπως η χαμηλή αυτοεκτίμηση, επηρεάζουν αρνητικά την ικανότητα των ανθρώπων να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν διαπροσωπικες σχεσεις. Η εσωστρέφεια και η ανασφάλεια μπορούν να εμποδίσουν την ανοιχτή επικοινωνία και την ανάπτυξη εμπιστοσύνης. Η κατάθλιψη, η κοινωνική φοβία, οι διαταραχές άγχους και άλλες ψυχικές διαταραχές αποτελούν επίσης σημαντικά εμπόδια καθώς εξ’ ορισμού μπορεί να οδηγήσουν σε μειωμένη κοινωνική αλληλεπίδραση και συναισθηματική σύνδεση με τους άλλους.
Ο αντίκτυπος του φαινομένου στην ανθρωπότητα
Ποιος είναι ο αντίκτυπος που θα μπορούσαμε να πούμε ότι επιφέρει αυτή η σύγχρονη πραγματικότητα, στην ανάπτυξη σχέσεων ανάμεσα στα άτομα;
1. Αυξημένη Μοναξιά και Απομόνωση
Η έλλειψη ουσιαστικών διαπροσωπικών σχέσεων οδηγεί σε αυξημένα αισθήματα μοναξιάς και απομόνωσης. Η μοναξιά δεν είναι μόνο μια συναισθηματική κατάσταση, αλλά συνδέεται επίσης με σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία, όπως η αυξημένη πιθανότητα καρδιακών παθήσεων, η κατάθλιψη, και η πρόωρη θνησιμότητα. Μελέτες δείχνουν ότι η χρόνια μοναξιά μπορεί να είναι εξίσου επιβλαβής για την υγεία όσο και το κάπνισμα ή η παχυσαρκία. Η επίδραση των κοινωνικών σχέσεων στον κίνδυνο θνησιμότητας είναι συγκρίσιμη με τους καθιερωμένους παράγοντες κινδύνου θνησιμότητας, με τις ισχυρότερες κοινωνικές σχέσεις να μειώνουν αυτό τον κίνδυνο.
2. Μειωμένη Συναισθηματική Υποστήριξη
Η έλλειψη στενών σχέσεων μειώνει την δυνατότητα για συναισθηματική υποστήριξη, η οποία είναι κρίσιμη για την αντιμετώπιση του άγχους και των προκλήσεων της ζωής. Οι άνθρωποι χωρίς στενούς φίλους ή οικογένεια είναι πιο επιρρεπείς σε συναισθηματική εξάντληση και απογοήτευση. Η απουσία ενός δικτύου υποστήριξης μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα άγχους και να μειώσει την ανθεκτικότητα σε δύσκολες καταστάσεις .
3. Προβλήματα στην Ψυχική Υγεία
Οι αδύναμες ή ανύπαρκτες διαπροσωπικές σχέσεις συνδέονται στενά με αυξημένα επίπεδα ψυχικών διαταραχών, όπως η κατάθλιψη, το άγχος και οι διαταραχές διάθεσης. Η κοινωνική απομόνωση ενισχύει την αίσθηση της απόγνωσης και της μοναξιάς, επιδεινώνοντας τις ψυχικές διαταραχές. Οι διαπροσωπικές σχέσεις λειτουργούν ως ένας σημαντικός παράγοντας προστασίας για την ψυχική υγεία, προσφέροντας συναισθηματική υποστήριξη και ασφάλεια.
4. Επιπτώσεις στην Επαγγελματική Ζωή
Οι δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά και την επαγγελματική ζωή. Η έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων και η αδυναμία συνεργασίας με άλλους μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη αποδοτικότητα και επαγγελματική επιτυχία. Οι καλές διαπροσωπικές σχέσεις στον χώρο εργασίας είναι κρίσιμες για την ομαλή λειτουργία των ομάδων και την επίτευξη των στόχων.
Η επιρροή του κορωνοϊού στην κοινωνική αλληλεπίδραση
Η εμφάνιση του κορωνοϊού, επέβαλε μια νέα πραγματικότητα στην οποία κληθήκαμε να προσαρμοστούμε. Οι διαπροσωπικές επαφές αντικαταστάθηκαν, λόγω της συνθήκης του εγκλεισμού κατά την καραντίνα, από διαδικτυακές γνωριμίες. Για παράδειγμα μαρτυρίες στα μίντια, αποκαλύπτουν την δυσκολία προσαρμογής ατόμων που διέθεταν έντονη εξωστρέφεια και κοινωνικότητα, τόσο να προσαρμοστούν, όσο και να συνειδητοποιήσουν την νέα συνθήκη, ενώ άλλοι αναφέρονται στην επιρροή που είχε ο εγκλεισμός στην αυτοπεποίθηση και την ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων.
Τρόποι Αντιμετώπισης
Αναπόφευκτα, υπάρχουν πολλές πτυχές που θα μπορούσαμε να καλλιεργήσουμε τόσο ατομικά όσο και συλλογικά, ώστε να διαχειριστούμε τη “νέα τάξη πραγμάτων” στις ανθρώπινες σχέσεις. Κάποιες από αυτές θα μπορούσαν να είναι:
1. Ενίσχυση της Συναισθηματικής Νοημοσύνης
Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι η ικανότητα να αναγνωρίζουμε, να κατανοούμε και να διαχειριζόμαστε τα συναισθήματα μας και τα συναισθήματα των άλλων. Ενισχύοντας τη συναισθηματική μας νοημοσύνη, μπορούμε να βελτιώσουμε τις κοινωνικές μας δεξιότητες και την ικανότητά μας να δημιουργούμε ουσιαστικές σχέσεις. Η ανάπτυξη της ενσυναίσθησης, η ενεργητική ακρόαση και η αποτελεσματική επικοινωνία είναι βασικές δεξιότητες για την ενίσχυση της συναισθηματικής νοημοσύνης.
2. Δημιουργία Ευκαιριών για Κοινωνική Αλληλεπίδραση
Η συμμετοχή σε κοινωνικές δραστηριότητες και η ενσωμάτωση σε κοινότητες με κοινά ενδιαφέροντα μπορεί να βοηθήσει στη δημιουργία νέων σχέσεων. Η εθελοντική εργασία, οι λέσχες, τα αθλητικά σωματεία και οι πολιτιστικές εκδηλώσεις προσφέρουν ευκαιρίες για γνωριμία με νέους ανθρώπους. Οι άνθρωποι που συμμετέχουν ενεργά σε κοινωνικές αλλά και ουσιαστικές δραστηριότητες έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν και να διατηρήσουν σχεσεις.
3. Εκπαίδευση και Υποστήριξη Ψυχικής Υγείας
Η εκπαίδευση και η ευαισθητοποίηση σχετικά με την ψυχική υγεία μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα να αναγνωρίσουν και να αντιμετωπίσουν τα ψυχολογικά εμπόδια που επηρεάζουν τις διαπροσωπικές σχέσεις. Η υποστήριξη από επαγγελματίες ψυχικής υγείας, όπως ψυχίατροι και ψυχολόγοι, μπορεί να προσφέρει πολύτιμη βοήθεια. Τα προγράμματα υποστήριξης και οι ομάδες αυτοβοήθειας μπορούν να παρέχουν ένα ασφαλές περιβάλλον για την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων και την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης.
4. Ανάπτυξη Υγιών Επικοινωνιακών Δεξιοτήτων
Η αποτελεσματική επικοινωνία είναι το κλειδί για την οικοδόμηση και τη διατήρηση υγιών σχέσεων. Οι άνθρωποι θα βελτίωναν την ποιότητα της ζωής τους αν μάθαιναν να εκφράζουν τα συναισθήματά τους, τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους με σαφήνεια και σεβασμό. Η ανατροφοδότηση και η ανοιχτή επικοινωνία βοηθούν στην επίλυση των συγκρούσεων και στην ενίσχυση των σχέσεων.
Εν κατακλείδι, οι διαπροσωπικές σχέσεις αποτελούν θεμελιώδη πτυχή της ανθρώπινης ύπαρξης και η δυσκολία στην ανάπτυξή τους μπορεί να έχει συνέπειες για την ψυχική και σωματική υγεία. Η συνεχόμενη ανάπτυξη της τεχνολογίας, παρόλ’ αυτά, δεν χρειάζεται να μας τρομάζει. Η κατανόηση των αιτίων πίσω από αυτή τη δυσκολία, η αναγνώριση των συνεπειών και η εφαρμογή στρατηγικών για την αντιμετώπισή της είναι κρίσιμες για την ευημερία μας. Μέσα από την ενίσχυση της συναισθηματικής νοημοσύνης, τη δημιουργία ευκαιριών για κοινωνική αλληλεπίδραση, την υποστήριξη ψυχικής υγείας και την ανάπτυξη υγιών επικοινωνιακών δεξιοτήτων, μπορούμε να βελτιώσουμε την ικανότητά μας να δημιουργούμε και να διατηρούμε ουσιαστικές και επωφελείς διαπροσωπικές σχέσεις.
Η αναζήτηση ουσιαστικών σχέσεων δεν είναι εύκολο πράγμα όχι μόνο λόγω ατομικών δυσκολιών, αλλά και λόγω κοινωνικών συμβάσεων και στερεοτύπων. Τι σημαίνει ουσιαστική σχέση ίσως αναρωτηθεί κανείς, αφού αυτό μπορεί να είναι υποκειμενικό. Πολλοί άνθρωποι μπορεί να νιώθουν μόνοι μέσα σε ένα πλήθος “συγγενών, γνωστών και φίλων”. Συναισθηματική νοημοσύνη, διαχείριση προσωπικών θεμάτων, κατανόηση, υπομονή στην εξαγωγή συμπερασμάτων, ανοχή & αποδοχή στη διαφορετικότητα είναι παράγοντες που μπορεί να βοηθήσουν.
Συγγραφέας : Μαρία Πουλιανίτη Ψυχολόγος
Συγγραφή & Επιμέλεια : Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος
Βιβλιογραφία
1. Turkle, S. (2011). “Alone Together: Why We Expect More from Technology and Less from Each Other”. Basic Books.
2. Putnam, R. D. (2000). “Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community”. Simon & Schuster.
3. Holt-Lunstad, J., Smith, T. B., & Layton, J. B. (2010). Social Relationships and Mortality Risk: A Meta-analytic Review. “PLOS Medicine”, 7(7), e1000316.
4. Kross, E., et al. (2013). Facebook Use Predicts Declines in Subjective Well-Being in Young Adults. “PLOS ONE”, 8(8), e69841.
5. Baumeister, R. F., & Leary, M. R. (1995). The Need to Belong: Desire for Interpersonal Attachments as a Fundamental Human Motivation. “Psychological Bulletin”, 117(3), 497-529.
6. Cohen, S., & Wills, T. A. (1985). Stress, Social Support, and the Buffering Hypothesis. “Psychological Bulletin”, 98(2), 310-357.
7. Goleman, D. (1995). “Emotional Intelligence: Why It Can Matter More Than IQ”. Bantam Books.
8. Rosenberg, M. (1965). “Society and the Adolescent Self-Image”. Princeton University Press.
9. Harandi, T. F., Taghinasab, M. M., & Nayeri, T. D. (2017). The Correlation of Social Support with Mental Health: A Meta-analysis. “Electronic Physician”, 9(9), 5212-5222.
10. Τσιτσιμπή Έλενα, (2023). Ο ρόλος των ψηφιακών μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην εφηβεία και η επίδραση τους στη διαμόρφωση των κοινωνικών σχέσεων. (Μεταπτυχιακή διατριβή). Διαθέσιμο από: Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Ανακτήθηκε από: https://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/28568/4/TsitsimpiElenaMsc2023.pdf
11.Hendley S. (2023, June 19). ‘Anti-social behavior’: Why Generation Z struggles to make and keep friendships. Ανακτήθηκε από: https://nypost.com/2023/06/19/why-generation-z-struggles-to-make-and-keep-friendships/