Τι είναι ο φόβος
Ο φόβος είναι το συναίσθημα που αναδύεται όταν εντοπίζουμε γύρω μας άμεσους κινδύνους και απειλές. Το συναίσθημα του φοβου συνοδεύεται με άμεσες σωματικές αλλαγές ως αντισταθμιστικό προστατευτικό μέτρο του οργανισμού μας αλλά και συμπεριφορική απάντηση.
Αν και ο φόβος είναι ένα από τα πιο βασικά και αρχέγονα συναισθήματα που που καθοδηγεί την εξέλιξη, ο υπερβολικός φόβος μπορεί να οδηγήσει σε καθυστέρηση ή οπισθοδρόμηση.
Οι πιο συνηθισμένοι φόβοι των ανθρώπων
Ποιοι είναι οι μεγαλύτεροι φόβοι που βιώνουμε; Πολλοί από αυτούς είναι κοινοί και συνδέονται με βασικές ανθρώπινες ανάγκες και ανησυχίες. Μερικοί από τους πιο συνηθισμένους φόβους είναι:
- Θανάτου
- Ασθένειας
- Κατάρρευσης
- Εγκατάλειψης
- Αποχωρισμού
- Απόρριψης
- Δέσμευσης
- Απώλειας ταυτότητας
- Διαφορετικότητας
- Απώλειας ελευθερίας/αυτονομίας
- Αβεβαιότητας
- Αλλαγής
- Μοναξιάς
- Επίκρισης
- Ανεπάρκειας
- Αποτυχίας (και επιτυχίας ενίοτε)
- Για το άγνωστο
Απαντήσεις στην απειλή: Ο μηχανισμός του φόβου
Οι «απαντήσεις στην απειλή» (γνωστές ως “fight or flight”) είναι οι αυτόματες αντιδράσεις του οργανισμού μας σε επικίνδυνα ερεθίσματα. Ουσιαστικά, ο φόβος είναι το συναίσθημα που κινητοποιεί αυτές τις αντιδράσεις.
Ποιες είναι αυτές οι απαντήσεις;
- Πάλη (fight): Επίθεση ή άμυνα για να προστατευτούμε.
- Φυγή (flight): Αποφυγή της απειλής, όπως το να τρέξουμε για να γλιτώσουμε.
- Παγωμάρα (freeze): Ακινητοποίηση για να εκτιμήσουμε καλύτερα την απειλή.
- Τονική αναστολή (fright): Ακινητοποίηση με σκοπό να μην γίνουμε αντιληπτοί.
- Λιποθυμία (faint): Αυτόματη αντίδραση σε καταστάσεις όπου νιώθουμε αβοήθητοι.
- Αντανακλαστικά (reflexes): Παραδείγματα είναι το πετάρισμα των βλεφάρων όταν μπαίνει κάποιο σκουπιδάκι, ο βήχας,το φτάρνισμα,ο έμετος που έχουν ως στόχο την απόρριψη εισόδου βλαπτικών ουσιών στο γαστρεντερικό ή το αναπνευστικό σύστημα, αλλά και η αυτόματη κίνηση να σηκώσουμε τα χέρια για να «εμποδίσουμε» ένα αντικείμενο που πέφτει κατά πάνω μας.
Οι 4 πρώτες αυτόματες αντιδράσεις και τα αντανακλαστικά αποτελούν αποτέλεσμα της ταχείας αύξησης του τόνου του συμπαθητικού αυτόνομου συστήματος με πολλαπλές εκδηλώσεις όπως η ταχυκαρδία, η υπέρταση, η μυδρίαση (αύξηση της διαμέτρου της κόρης των οφθαλμών), η αύξηση του μυικού τόνου. Οι εκδηλώσεις αυτές όταν συμβαίνουν π.χ. σε περίπτωση μιας κρίσης άγχους ενδέχεται να παρερμηνευτούν ως πρόβλημα υγείας.
Και λίγη νευροβιολογία για το φόβο
Η απάντηση «μάχη ή φυγή» του συμπαθητικού νευρικού συστήματος είναι ένα άμεσο αποτέλεσμα της πολυσυστημικής δράσης των κατεχολαμινών. Κατεχολαμίνες είναι μόρια-νευροδιαβιβαστές-ορμόνες ντοπαμίνη, νορεπινεφρίνη και επινεφρίνη.
Μια νέα μελέτη χαρτογράφησε ένα εγκεφαλικό κύκλωμα που είναι υπεύθυνο για την ανίχνευση απειλών και τη δημιουργία αναμνήσεων φόβου. Ο ιππόκαμπος παίζει ρόλο στην αναγνώριση των κινδύνων, με το υπόθεμα του ιπποκάμπου να μεταφέρει τις πληροφορίες για την απειλή στον υποθάλαμο. Η ενεργοποίηση του πυρήνα PMd του ιπποκάμπου είναι κρίσιμη για την απόκριση στο φόβο και την επαναπαγίωση της μνήμης, ενώ η απενεργοποίηση του μειώνει δραστικά την αμυντική συμπεριφορά στα ζώα. Υποθάλαμος και ιππόκαμπος αποτελούν μέρη του μεταιχμιακού συστήματος του ανθρώπινου εγκεφάλου.
Η κατανόηση του πώς λειτουργεί ο φόβος στον εγκέφαλο μας βοηθά να διαχειριστούμε καλύτερα το άγχος και τις αγχώδεις διαταραχές.
Φόβος vs άγχος
Σημείωση: Αν και ο φόβος είναι ένας προστατευτικός μηχανισμός, η υπερβολική αντίληψη απειλής σε κάθε αλλαγή της ψυχοσωματικής μας κατάστασης μπορεί να αποτελέσει παράγοντα κινδύνου για αγχώδεις διαταραχές. Ο στόχος δεν είναι να αποφύγουμε κάθε στρες, αλλά να μάθουμε να διακρίνουμε τις πραγματικές απειλές από τις παρερμηνευμένες.
Ο φόβος είναι έννοια με ομοιότητες και διαφορές με τη φοβία, την ανησυχία, αλλά και το άγχος. Μάθετε περισσότερα για τις διαφορές άγχους-στρες-φόβου.
Γνωμικά για το φόβο
Διαβάστε ορισμένα αποφθέγματα/ρητά για το φόβο
