Τι είναι οι ώριμοι μηχανισμοί άμυνας
Οι ώριμοι μηχανισμοί άμυνας αντιστοιχούν στο επίπεδο άμυνας υψηλής προσαρμογής και περιλαμβάνει τους πιο προσαρμοστικούς αμυντικούς μηχανισμούς, οι οποίοι επικαλύπτονται με τις λεγόμενες θετικές στρατηγικές αντιμετώπισης (positive coping strategies) σύμφωνα με άλλα θεωρητικά πλαίσια.
Η υψηλή χρήση ώριμων αμυνών καλλιεργεί την πιο ολοκληρωμένη και μερικώς συνειδητοποιημένη εμπειρία συναισθημάτων, ιδεών, επιθυμιών και σκέψεων που σχετίζονται με μια εσωτερική σύγκρουση ή μια εξωτερική στρεσσογόνο κατάσταση. Αυτές οι άμυνες βοηθούν το άτομο να αντιμετωπίσει τις ψυχολογικά στρεσσογόνες εμπειρίες του ενσωματώνοντας τα συναισθήματα με ιδέες, βελτιστοποιώντας και πιθανώς επιλύοντας την εσωτερική ή εξωτερική αιτία της δυσφορίας (Vaillant 1992).
Αρκετά συχνά οι άμυνές μας γίνονται πιο ώριμες τόσο καθώς τα άτομα μεγαλώνουν, αλλά και ως αποτέλεσμα θεραπευτικής παρέμβασης.
Αναφέρονται παρακάτω οι σημαντικότεροι ώριμοι μηχανισμοί άμυνας.
Να σημειωθεί ότι η ασταμάτητη και ανεξέλεγκτη χρήση των παρακάτω μηχανισμών καθίσταται δυσλειτουργική και ακυρώνει το χαρακτηρισμό “ώριμοι”. Για παράδειγμα η συνεχής καταστολή των συναισθημάτων ή η συνεχής ενασχόληση με τη φροντίδα των άλλων δημιουργεί περισσότερο πρόβλημα, παρά εξυπηρετεί την ψυχική ευεξία.
Μετουσίωση (sublimation)
Η μετουσίωση είναι η διαδικασία μετατροπής αρνητικών συναισθημάτων ή παρορμήσεων σε εποικοδομητικές και κοινωνικά αποδεκτές δραστηριότητες (Freud, 1923). Αυτός ο αμυντικός μηχανισμός επιτρέπει στα άτομα να διοχετεύουν την ενέργειά τους σε παραγωγικά καθήκοντα και δημιουργική έκφραση όπως ένα προσωπικό όραμα ή πάθος, μια επαγγελματική ανέλιξη ή μια κοινωνική υπηρεσία, αντί να εμπλέκονται σε καταστροφικές συμπεριφορές. Τα άτομα που χρησιμοποιούν τη μετουσίωση τείνουν να έχουν υψηλότερα επίπεδα ψυχικής ευεξίας και ικανοποίησης από τη ζωή.
π.χ. Ένας αθλητής χρησιμοποιεί το συναίσθημα του θυμού του για να εντείνει την προπόνησή του για μαραθώνιο.
Προσδοκία/προσμονή (anticipation)
Η προσδοκία περιλαμβάνει την πρόβλεψη πιθανών στρεσογόνων παραγόντων και την προετοιμασία για αυτούς εκ των προτέρων, κάτι που μπορεί να βοηθήσει στη μείωση του αντίκτυπου του στρεσογόνου παράγοντα όταν εμφανίζεται (Lazarus & Folkman, 1984). Αυτός ο αμυντικός μηχανισμός προωθεί μια προληπτική προσέγγιση για την αντιμετώπιση του άγχους και επιτρέπει στα άτομα να αναπτύξουν αποτελεσματικές στρατηγικές αντιμετώπισης. Μελέτες έχουν βρει ότι τα άτομα που χρησιμοποιούν την προσμονή ως μηχανισμό αντιμετώπισης παρουσιάζουν μεγαλύτερη ανθεκτικότητα και χαμηλότερα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης.
Καταστολή (suppression)
Η καταστολή είναι η συνειδητή απόφαση να παραμερίσουμε προσωρινά αρνητικές σκέψεις ή συναισθήματα ώστε να επικεντρωθούμε σε μια εργασία ή μια κατάσταση (Wegner et al., 1994). Αυτό μπορεί να συνεπάγεται το “κάθε πράγμα στον καιρό του”, το να βγάζει δηλαδή κανείς τα πράγματα από το μυαλό του μέχρι την κατάλληλη στιγμή για να τα αντιμετωπίσει: είναι αναβολή και όχι αναβλητικότητα. Αυτός ο μηχανισμός είναι διαφορετικός από την απώθηση (repression), η οποία περιλαμβάνει ασυνείδητο αποκλεισμό δυσάρεστων αναμνήσεων ή συναισθημάτων.
Αλτρουισμός (altruism)
Ο αλτρουισμός είναι η πράξη της ανιδιοτελούς βοήθειας ή παροχής υποστήριξης σε άλλους που έχουν ανάγκη (Batson, 1991). Εστιάζοντας στις ανάγκες των άλλων, τα άτομα μπορούν να απομακρύνουν την προσοχή τους από τα δικά τους προβλήματα, κάτι που όταν γίνεται με μέτρο, μπορεί να προωθήσει την αίσθηση του σκοπού και την ψυχολογική ευημερία. Ο αλτρουισμος εξ’ ορισμού δε συνεπάγεται υλικά κέρδη. Δύναται όμως να επιστρατεύεται για “εσωτερικά κέρδη” όπως για παράδειγμα η ανακούφιση από συναισθήματα ενοχής ή ντροπής.
Δεσμός (affiliation)
Το άτομο αντιμετωπίζει συναισθηματικές συγκρούσεις, ή εσωτερικούς ή εξωτερικούς στρεσογόνους παράγοντες, στρεφόμενο και σε άλλους για βοήθεια ή υποστήριξη. Συνδεόμενο με άλλους, το άτομο μπορεί να εκφραστεί, να εκμυστηρευτεί προβλήματα και να αισθάνεται λιγότερο μόνο ή απομονωμένο στη διαχείριση μιας ψυχοπιεστικής κατάστασης. Δε συνεπάγεται μεταφορά της ευθύνης για τις αποφάσεις, ούτε μια συστηματική εξάρτηση από άλλους για παροχή βοήθειας.
Χιούμορ (humor)
Το χιούμορ είναι ένας αμυντικός μηχανισμός που περιλαμβάνει την εύρεση διασκέδασης σε δύσκολες καταστάσεις ή τη χρήση του γέλιου για την αντιμετώπιση του άγχους και των αντιξοοτήτων. Αυτή η στρατηγική επιτρέπει στα άτομα να διατηρήσουν μια αίσθηση προοπτικής και ανθεκτικότητας απέναντι στις προκλήσεις. Μελέτες δείχνουν σταθερά ότι το χιούμορ συνδέεται θετικά με την ψυχολογική ευεξία, το μειωμένο άγχος και την αυξημένη κοινωνική υποστήριξη (π.χ. Martin et al., 2003).
Κατηγορηματική διεκδίκηση (Assertiveness)
Το άτομο αντιμετωπίζει συναισθηματικές συγκρούσεις ή εξωτερικούς στρεσογόνους παράγοντες, εκφράζοντας τα συναισθήματα και τις σκέψεις του ευθέως προς επίτευξη των στόχων του. Η στάση αυτή δεν υποδηλώνει επιβολή, προσβολή ή χειριστικότητα. Ο σκοπός της διεκδικητικής συμπεριφοράς γίνεται σαφής σε όλα τα μέρη που επηρεάζονται από αυτήν.
Αυτοπαρατήρηση (self observation)
Κομβικής σημασίας μηχανισμός μέσω του οποίου το άτομο αντιμετωπίζει συγκρούσεις και στρες, στοχαζόμενο τις δικές του σκέψεις, συναισθήματα, κίνητρα και συμπεριφορά. Με την αυτοπαρατήρηση αποκτά μεγαλύτερη επίγνωση για τις αντιδράσεις του, τις μπορεί να βελτιώνει αν χρειάζεται. Το άτομο καταφέρνει επίσης να «βλέπει τον εαυτό του όπως τον βλέπουν οι άλλοι» σε διαπροσωπικές καταστάσεις και ως εκ τούτου είναι σε θέση να κατανοήσει καλύτερα τις αντιδράσεις των άλλων απέναντί του.
Οι ώριμοι μηχανισμοί άμυνας μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα να αντιμετωπίσουν το άγχος και τα αρνητικά συναισθήματα με υγιή και προσαρμοστικό τρόπο. Αυτές οι στρατηγικές προάγουν την ψυχική υγεία και την ανθεκτικότητα απέναντι στις προκλήσεις της ζωής. Η κατανόηση και η προώθηση της χρήσης ώριμων αμυντικών μηχανισμών μπορεί να συμβάλει σε μια πιο ισορροπημένη και ικανοποιητική ζωή.
Πηγές εντός κειμένου και : The Hierarchy of Defense Mechanisms
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής