Τι είναι το άγχος
Το άγχος είναι το δυσάρεστο βίωμα στο μυαλό και στο σώμα που δημιουργείται από την εκτίμηση απειλής κατά του εαυτού ή/και άλλων κοντινών μας ανθρώπων.
Το βίωμα του άγχους εμπεριέχει :
- συναίσθημα δυσφορίας
- γνωστικό περιεχόμενο, δηλαδή οι επίμονες σκέψεις για την απειλή
- σωματικό περιεχόμενο, δηλαδή το αποτύπωμα των προηγούμενων δύο στο σώμα
Είναι σύνηθες για κάποιους ανθρώπους που νιώθουν άγχος να μην ξέρουν το γιατί. Συχνά η απειλή δεν είναι συνειδητή και καθορισμένη, μοιάζοντας να υφίσταται χωρίς λόγο. Όμως το ότι δεν αναγνωρίζουμε το λόγο δε σημαίνει ότι δεν υπάρχει.
Ποια είναι τα συμπτώματα άγχους;
Παρακάτω είναι μια εκτενής λίστα πιθανών συμπτωμάτων άγχους. Οι εκδηλώσεις και τα συμπτώματα άγχους μπορεί να είναι συναισθηματικής, γνωστικής, συμπεριφορικής και σωματικής φύσης.
Σωματικά συμπτώματα:
- Ταχυπαλμία ή αίσθημα παλμών.
- Εφίδρωση (κρύος ιδρώτας).
- Τρέμουλο ή τρέμουλο στα χέρια.
- Αίσθημα δύσπνοιας ή λαχάνιασμα.
- Σφίξιμο στο στήθος.
- Ξηροστομία.
- Ναυτία ή εντερικές διαταραχές (π.χ. διάρροια).
- Πονοκέφαλοι ή ζαλάδα.
- Αίσθημα κόπωσης ή εξάντλησης.
- Μυϊκή ένταση ή πόνοι στους μύες.
- Τσιμπήματα ή μυρμήγκιασμα στα άκρα.
- Αίσθηση θερμότητας ή ρίγη.
- Αίσθημα «κόμπου» στον λαιμό.
- Τρίξιμο των δοντιών (ειδικά στον ύπνο).
- Αυξημένη ευαισθησία στους ήχους ή στο φως.
- Αϋπνία ή διαταραχές ύπνου.
Είναι γεγονός ότι τα σωματικά συμπτώματα του άγχους συχνά προκαλούν σύγχυση. Για παράδειγμα ενώ για τους περισσότερους το αίσθημα των παλμών της καρδιάς δεν προκαλεί άγχος, ορισμένοι μπορεί να νιώθουν ότι η καρδιά τους τρέχει, χτυπά πιο δυνατά ή παραλείπει χτύπο και να νομίζουν ότι έχουν καρδιολογικό πρόβλημα.
Μπορεί να βιώνουν μούδιασμα στο κεφάλι ή ζαλάδες (ψυχογενής ζάλη/ψυχογενής ίλιγγος) και να νομίζουν ότι παθαίνουν κάτι σοβαρό.
Άλλο παράδειγμα είναι η περίφημη νεύρωση στομάχου, όρος που ουσιαστικά αποδίδει τις στομαχικές ενοχλήσεις που μπορεί να εκδηλωθούν ως γαστρίτιδα, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, στομαχόπονος, πόνος χαμηλά στο στέρνο ή στο διάφραγμα, σφίξιμο στο στομάχι, ρέψιμο, φούσκωμα, ναυτία/τάση για έμετο. Η ναυτία όταν προέρχεται από αίσθημα περιστροφής δηλαδή ίλιγγο, αποδίδεται εσφαλμένα ως “στομαχικός ίλιγγος“, μια ανύπαρκτη ιατρική οντότητα.
Τις περισσότερες φορές η διάκριση του αιτίου των σωματικών συμπτωμάτων επιτυγχάνεται με τη βοήθεια των αντίστοιχων ειδικών ιατρών.
Μερικές φορές το άγχος μπορεί να εκδηλωθεί κατά κύριο λόγο με σωματικά συμπτώματα τα οποία δεν εξηγούνται με κάποιο άλλο ιατρικό αίτιο. Συχνά αναφέρονται ως ψυχοσωματικά συμπτώματα άγχους, υπογραμμίζοντας τη σύνδεση μεταξύ της ψυχικής κατάστασης και των σωματικών ενοχλήσεων. Όταν μάλιστα είναι χρόνια, προεξάρχουν στην κλινική εικόνα και η έντασή τους προκαλεί σοβαρή δυσφορία στο άτομο τότε μιλάμε για μια ειδική κατηγορία καταστάσεων στις οποίες έχει εγκατασταθεί η σωματοποίηση και ονομάζονται διαταραχές σωματικών συμπτωμάτων.
Για μια πιο ολοκληρωμένη κατανόηση του φαινομένου των ψυχοσωματικών συμπτωμάτων και της διαδικασίας της σωματοποίησης, μπορείτε να ανατρέξετε στο αναλυτικό μας άρθρο “Ψυχοσωματικά Συμπτώματα & Σωματοποίηση: Ενημέρωση & Αντιμετώπιση“
Συναισθηματικά συμπτώματα:
- Υπερβολική ανησυχία ή φόβος.
- Αίσθημα πανικού.
- Έντονη ευερεθιστότητα ή θυμός.
- Αίσθημα έντονης πίεσης ή αδιέξοδου.
- Αίσθηση απελπισίας ή απογοήτευσης.
- Υπερένταση (δυσκολία στη χαλάρωση).
- Υπερβολική ευαισθησία στην κριτική.
- Αίσθημα «αποσύνδεσης» από τον εαυτό ή το περιβάλλον (αποπροσωποποίηση/αποπραγματοποίηση).
Γνωστικά συμπτώματα:
- Συνεχείς σκέψεις, υπερανάλυση και αναμάσημα προβλημάτων (rumination).
- Δυσκολία συγκέντρωσης ή λήψης αποφάσεων.
- Προβλήματα στη μνήμη
- Νοητικό μπλοκάρισμα
- Δυσκολία στη διαχείριση πολλών πληροφοριών.
- Υπερβολική εστίαση στις αρνητικές σκέψεις.
- Προσδοκίες αποτυχίας ή αρνητικής έκβασης.
- Αυτόματες σκέψεις καταστροφικών σεναρίων.
Συμπεριφορικά συμπτώματα:
- Αποφυγή καταστάσεων ή ανθρώπων που προκαλούν άγχος π.χ. αγοραφοβία
- Υπερβολική αναζήτηση επιβεβαίωσης.
- Αύξηση κατανάλωσης αλκοόλ, καφεΐνης ή καπνού.
- Νευρικές κινήσεις (π.χ. συνεχές κούνημα χεριών ή ποδιών).
- Εργασιομανία ή υπερβολική απασχόληση με δραστηριότητες.
- Συχνή ανάγκη για έλεγχο καταστάσεων.
- Υπερφαγία ή μείωση φαγητού.
Όλα τα παραπάνω συμπτώματα άγχους μπορεί να εμφανίζονται παροδικά και σε ήπιο βαθμό, ή έντονα και με διάρκεια στην αγχώδη διαταραχή. Ενώ το άγχος στον άνθρωπο μπορεί να κυμαίνεται σε φυσιολογικά επίπεδα ώστε να μας κινητοποιεί στην καθημερινότητα, στην αγχώδη διαταραχή έχει γίνει υπερβολικό και διαρκές.
Ενημερωθείτε εκτενώς για την αγχώδη διαταραχή και τις δυνατότητες θεραπείας της.
Τα συμπτώματα άγχους συχνά επηρεάζουν την ποιότητα ζωής του ατόμου και ενίοτε διαφεύγουν της προσοχής. Πολλοί αγχώδεις άνθρωποι δυσκολεύονται ή αρνούνται να αναγνωρίσουν το χρόνιο άγχος τους.
Ποιες είναι οι διαφορές παθολογικού και φυσιολογικού άγχους;
Η εικόνα που ακολουθεί αποτυπώνει τις διαφορές στο φυσιολογικό και το παθολογικό άγχος.
Τι προκαλεί άγχος : αίτια φανερά και αφανή
Πιο κοινά άγχη που προκαλούνται από πιο “σαφείς” καταστάσεις μπορεί να είναι :
- το εργασιακό
- το κοινωνικό
- το σχεσιακό
- το γενικευμένο
- το προσδοκητικό
- το άγχος ασθένειας (υποχονδρίαση)
- το άγχος επίδοσης (στο σεξ)
- το άγχος απόδοσης (σε εξετάσεις)
- το αγοραφοβικό
Πέρα από τα προαναφερόμενα άγχη που θα μπορούσαν να περιγραφούν και ως πιο άμεσα εμφανή, υπάρχει το βαθύτερο άγχος που είναι λιγότερο συνειδητό ή εντελώς ασυνείδητο. Αφορά απειλές κατά αθέατων και συμβολικών πλευρών του εαυτού μας όπως π.χ. :
- τη μη εναρμόνιση μας με εσωτερικευμένα πρότυπα, άκαμπτους ηθικούς κανόνες και ιδεώδη
- υπαρξιακές αγωνίες
- εσωτερικές συγκρούσεις ή διαδικασίες
- άμυνες ώστε να μη βιωθούν συνειδητά πραγματικότητες εσωτερικές ή εξωτερικές που το άτομο δε θέλει να γνωρίζει
Μπορεί να είναι πιο χρόνια και δυσεπίλυτα ειδικά (αλλά όχι μόνο) σε άτομα με έντονα νευρωτικό υπόβαθρο (νευρωτισμός). Ορισμένα τέτοια πυρηνικά άγχη αναφέρονται στη συνέχεια :
- άγχος θανάτου
- για το μέλλον
- απώλειας της αγάπης,
- εγκατάλειψης,
- δέσμευσης,
- κατάρρευσης,
- απόρριψης,
- άγχος αποχωρισμού,
- ελέγχου,
- αποτυχίας ή/και επιτυχίας
- αλλαγής
Τέλος το ίδιο ερέθισμα μπορεί να προκαλέσει διαφορετική αντίδραση σε διαφορετικά άτομα.
🔸Απλό παράδειγμα : δε βιώνουν υψηλό άγχος όλοι οι γονείς κατά τις νυχτερινές εξόδους των παιδιών τους.
🔸Άλλο παράδειγμα : η μετακίνηση σε άλλη πολή/χώρα για λόγους σπουδών ή εργασίας προκαλεί συνήθως στους περισσότερους ένα παροδικό στρες ως προς την προσαρμογή τους, το οποίο σύντομα μειώνεται. Για κάποιους όμως αποτελεί αφορμή πυροδότησης υψηλού άγχους ως και αγχώδους διαταραχής.
Άγχος οργανικής αιτιολογίας
Σε κάποιες περιπτώσεις προκύπτει αγχος χωρίς να οφείλεται σε ψυχολογικά αίτια, αλλά σε σωματικές παθήσεις, επιδράσεις φαρμάκων και αλκοόλ ή ουσίες. Αν και όχι απόλυτοι, υπάρχουν παράγοντες που μας οδηγούν προς μια τέτοια διερεύνηση.
- Ηλικία >35 ετών
- Απουσία πρότερου ατομικού ή οικογενειακού ιστορικού αγχώδους ή άλλης ψυχικής διαταραχής
- Απουσία ψυχοτραυματικών γεγονότων ζωής
- Παιδική ηλικία χωρίς αξιοσημείωτο άγχος και φοβίες ή ανεσταλμένη συμπεριφορά σε μη οικείο περιβάλλον
- Μειωμένη ανταπόκριση σε αγχολυτική αγωγή
Άγχος και στρες δεν είναι το ίδιο πράγμα
Είναι σύνηθες για τους περισσότερους να χρησιμοποιούν τους όρους άγχος και στρες σα να είναι το ίδιο, αλλά βασικά το άγχος διαφέρει από το στρες. Με τον όρο στρες εννοούμε την σύνθετη κατάσταση έκτακτης ανάγκης που εισέρχεται ο οργανισμός όταν απειλείται η φυσιολογική του λειτουργία (ομοιόσταση) από εσωτερικούς (π.χ. μια νόσος) ή εξωτερικούς στρεσσογόνους παράγοντες.
Το άγχος έχει την τάση να παραμένει περισσότερο. Αντιθέτως, το στρες έχει παροδική φύση και σταματά όταν εξαφανιστεί ο στρεσσογόνος παράγοντας.
Διαβάστε περισσότερα για τις ομοιότητες και διαφορές στρες και άγχους.
Κρίση άγχους : πιθανά συμπτώματα και εκδηλώσεις
Κρίση άγχους ονομάζεται η εμφάνιση έντονου επεισοδίου άγχους σύντομα μετά από κάποιο στρεσσογόνο συμβάν. Μπορεί να εμφανιστεί σταδιακά αλλά μπορεί να διαρκέσει αρκετές ώρες ή μέρες πιο σπάνια. Η κρίση άγχους μπορεί να περιλαμβάνει ένα ή περισσότερα συμπτώματα του άγχους όπως αναφέρθηκαν πιο πάνω.
Σε τι διαφέρει η κρίση άγχους από την κρίση πανικού;
Η κρίση πανικού διαφέρει από την κρίση άγχους στο ότι ξεκινάει εντελώς ξαφνικά και αιφνιδιάζει τον άνθρωπο που την παθαίνει. Επιπλέον έχει μικρότερη διάρκεια, αλλά μπορεί να είναι τρομακτικά έντονη. Συνυπάρχει ενίοτε με αίσθηση επικείμενου θανάτου ή τρέλας. Η κρίση πανικού μπορεί να μοιάζει με κριση αγχους σε αρκετά συμπτώματα.
Μια βασική ομοιότητα είναι η συμπαθητική διέγερση ή αλλιώς η ενεργοποίηση του αυτόνομου νευρικού συστήματος που συμβαίνει και στις δύο περιπτώσεις. Το γεγονός αυτό έχει να κάνει με τις top-down συνδέσεις του νευρικού συστήματος με τα διάφορα όργανα του σώματος μέσω νοραδρεναλίνης και είναι ουσιαστικά η αιτία για τα σωματικά συμπτώματα του άγχους που αναφέρονται παραπάνω. Εξελικτικά οι επιδράσεις αυτές έχουν διαμορφωθεί ως προσαρμοστικοί μηχανισμοί απάντησης σε πιθανές απειλές από το περιβάλλον.
Οι κρίσεις άγχους και οι κρίσεις πανικού έχουν αρκετά κοινά χαρακτηριστικά, ειδικότερα αναφορικά με τη συναισθηματική και σωματική συμπτωματολογία, ωστόσο πολλά στοιχεία τις διαφοροποιούν, όπως φαίνεται στον πίνακα που ακολουθεί.
| Κρίση Άγχους | Κρίση Πανικού |
|---|---|
| Ήπια, μέτρια ή αυξημένη σοβαρότητα | Μεγάλη ένταση |
| Μικρή – Μεγάλη διάρκεια | Μικρή διάρκεια (έως 10-15 λεπτά) |
| Σταδιακή έναρξη και κλιμάκωση | Αιφνίδια έναρξη και απότομη κορύφωση |
| Σύνδεση με απειλητικό ή στρεσσογόνο παράγοντα | Μπορεί να εμφανιστεί ξαφνικά, χωρίς κάποια εμφανή σύνδεση |
| – | Ανησυχία ή φόβος για απώλεια ελέγχου, επερχόμενης τρέλας ή θάνατο |
| – | Αισθήματα αποπροσωποποίησης/ Αποπραγματοποίησης |
| – | Αποφυγή περιοχών ή καταστάσεων που υπάρχει κίνδυνος για κρίση |
| Παράδειγμα κρίσης άγχους : Νέα μαθαίνει ότι ο μπαμπάς της είχε ένα απροσδιόριστο εύρημα σε τυχαία ιατρική εξέταση. Σκέψεις ανησυχίας αρχίζουν να της προκαλούν άγχος που ολοένα και επιδεινώνεται για μέρες μέχρι να γίνει διάγνωση. | Παράδειγμα κρίσης πανικού : Νέος που μεταναστεύει σε ξένη χώρα για έναρξη εργασίας, μετά από λίγες εβδομάδες βιώνει ξαφνικά χωρίς προειδοποίηση ένα πολύ έντονο αίσθημα άγχους, ζάλης και ταχυκαρδίας που κρατάει λίγα λεπτά. |
Μια μικρή αναφορά θα γίνει εδώ και στις κρίση υστερίας που και αυτή συχνά μοιάζει με κρίση άγχους. Η ειδοποιός διαφορά που χαρακτηρίζει την υστερική κρίση είναι τα νευρολογικού τύπου συμπτώματα όπως η απώλεια συνείδησης, οι σπασμοί και άλλα.
Ενδιαφέροντα θέματα σχετικά με το άγχος
- Αβεβαιότητα
- Άγχος & Παγκόσμια Οικονομία
- Υπεργενίκευση & άγχος
- Φόβος για το άγνωστο
- Προσοχή & άγχος
- Eco-anxiety & Κλιματική αλλαγή
- Η ζωή μου ήταν τέλεια
- Αγχώδης κατάθλιψη
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής